Bağışıklık Sistemimiz -12- ÇİNKO

Uzm. Dr. Abdurrahman SARMIŞ asarmis@gmail.com

Ahsen-i takvîm olarak yaratılan insan rûhu ve bedeni, muhtelif ihtiyaçlara sahiptir. İhtiyacımız olan vitamin, protein, mineraller gibi bütün besin ögeleri helâl ve tayyib olarak isimlendirilen temiz gıdâlara yerleştirilmiş ve bunlarla gıdâlanmamız Rabbimiz Hak Teâlâ tarafından öğütlenmiştir. Bu besin ögelerinden biri de çinkodur.

Saç dökülmesi, tırnaklarda kırıklık, ciltte döküntüler vs… gibi şikâyetlerde akla gelen mineral olan çinko, bağışıklık sistemimiz için de ciddî bir öneme sahiptir. Bu ayki yazımızda şu soruya cevap arayacağız:

«Delta varyantı ile hızını iyice artıran pandemide, çinko kullanmak veya çinko ihtivâ eden besinleri daha fazla tüketmek işe yarar mı?»

Önce çinko takviyeleri ile ilgili yapılmış ilmî araştırmalara göz atalım:

İLMÎ ARAŞTIRMALAR

2 Kasım 2021’de BMJ Open isimli dergide, Avustralya Western Sydney Üniversitesi’nde daha önce yapılmış çalışmaların toplanarak incelendiği bir meta analiz çalışması yayınlanmıştır. 5446 erişkin kişi, muhtelif formlarda (ağızdan, dilaltı ve burun spreyi) çinko kullanmış, solunum yolu enfeksiyonlarına yakalanma durumları, yakalananların da nasıl geçirdikleri araştırılmıştır. Ağızdan ve burundan çinko kullananlarda, yüzde beş oranında solunum yolu enfeksiyonlarının gelişmediği görülmüştür. Çinko kullanımının ciddî belirtilerin gelişmesini yüzde 87 oranında engellediği, çinko kullananların ortalama iki gün daha erken iyileştiği görülmüştür. Ancak; Rhinovirüs isimli virüs ile soğuk algınlığına yakalananlarda, hiçbir faydasının olmadığı tespit edilmiştir. Bir de çinko desteği alanlarda; bulantı, karın ağrısı, ağızda rahatsızlık gibi bazı yan etkiler ortaya çıkmış; koku kaybı, bakır eksikliği gibi ciddî yan etkilerin ise daha nâdir olduğu görülmüştür.

Fakat pazarlama sonrası yan etki araştırmasında; çinko ihtivâ eden burun spreylerinin koku kaybına sebep oldukları için toplatıldıkları da bilinmektedir. Hattâ bu yüzden FDA (Amerikan Gıdâ ve İlâç Dairesi), çinko ihtivâ eden burun spreyi kullanımını yasaklamıştır. Bu çalışmanın sonucuna göre; çinkonun soğuk algınlığı ve Covid-19 konusunda kesin faydalı olup olmadığı bilinememekte, doz konusunda bir tavsiye de bulunulamamaktadır.1

Bir başka derleme makalesinde de Covid-19 açısından riskli grupta olanların muhtemel çinko eksikliği olanlar olduğundan, çinkonun solunum yollarındaki epitel hücrelerini destekleyici tesiri sebebiyle Covid-19 tedavisine eklenebileceğinden bahsedilmektedir.2

Pandeminin başında yapılan bir başka derleme çalışması sonucunda da, Covid-19 hastalarında özellikle riskli gruplarda çinko, selenyum ve D vitamini takviyelerinin erken dönemde başlanması tavsiye edilmektedir.3

Bu araştırmalardan sonra şimdi de çinkonun nelerde bulunduğuna, eksikliğinde neler olduğuna bakarak, bazı tavsiyelerde bulunalım:

ÇİNKO NELERDE BULUNUR?

Vücudumuzdaki birçok faaliyetin gerçekleşmesi; görme, koku, tad duyularının düzgün çalışması, DNA sentezi, protein üretimi için gerekli olan çinko, -en çok istiridyede bulunsa da- günlük tüketimde daha çok kırmızı et ve kümes hayvanlarının etlerinden alınmaktadır. Kırmızı etin yanı sıra, dana ve kuzu ciğeri de çinko açısından zengindir. Bazı bitkilerde bulunan fitatlar çinkoya bağlanarak bağırsaklardan emilmesini azaltır. Buna karşılık bazı bitkilerden mamul gıdâlar da zengin çinko içeriğine sahiptir.4 Badem, yer fıstığı, ay çekirdeği, Antep fıstığı ve kaju gibi kuruyemiş çeşitleri bol miktarda çinko ihtivâ eder. Bir avuç kuru yemiş, günlük çinko ihtiyacını karşılar.5 Et yemeyen kişiler için ise peynir ve yoğurt gibi süt ürünlerini günlük tüketmek gerekmektedir. Hiçbir hayvânî gıdâ tüketmeyen kişiler ise; çinko eksikliği açısından ciddî risk taşırlar, bu kişilere uygun çinko gıdâ takviyeleri genelde hekimleri tarafından tavsiye edilmektedir.

ÇİNKO EKSİKLİĞİNDE NELER OLUR?

Çinko yara iyileşmesinde çok önemli bir vazife îfâ eder. Bu yüzden eksikliğinde; yara iyileşmesinde gecikme, ciltte döküntüler, cilt kuruluğu, tırnaklarda beyaz noktalar, sivilce oluşması, saç dökülmeleri gibi gözle görülebilen ve kişinin rûhî yapısını da etkileyen rahatsızlıklar oluşabilir. Yaşa bağlı görme problemleri (makula dejenerasyonu), tat ve koku alma problemleri olabilir. Özellikle; alkol kullananlar, kronik hastalıkları olanlar, sık soğuk algınlığı geçirenler, yatağa bağımlı hastalar, demir takviyesi alan hastalar (yüksek demir çinkonun emilimini azaltır), sindirim sistemi rahatsızlıkları olanlar (reflü, gastrit, inflâmatuvar bağırsak hastalıkları gibi…) çinko eksikliği açısından ciddî risk altındadırlar.

TAVSİYELERİMİZ

Eğer kronik bir hastalığınız varsa, hekiminize danışarak diyet düzenlemesi ve gerekiyorsa da çinko ihtivâ eden uygun bir gıdâ takviyesi kullanabilirsiniz. Buna karar vermeden önce, hekiminizin saç dipleri ve tırnak muayenesi yapması önemlidir.

Eğer herhangi bir çinko eksikliği belirtiniz olmadığı hâlde, Covid-19 hastalığından korunmak maksadıyla gıdâ takviyesi olarak kullanmak istiyorsanız; -kesin faydası olup olmadığını bilemediğimiz için- tercihi size bırakıyoruz. Fakat hastalığa yakalanan kişilerin; erken dönemde, takviye olarak -isterlerse- hekimlerine danışarak alabileceklerini belirtmek isteriz.

Yaşı ilerleyen kişiler ile sık grip ve nezle olan kişiler de mevsim geçişlerinde hekimlerine danışarak çinko ihtivâ eden gıdâ takviyeleri kullanabilirler. Ancak, her zaman öncelikle diyetimizi mutlaka düzenlememiz gerekir. Yaşadığımız birçok belirti; diyetin düzenlenmesi ve gerektiğinde en münasip gıdâ takviyeleri ile (tablet, şurup veya iğne ile…) düzelebilmektedir. Hekimimize diyetimizden de bahsetmek, varsa içindeki zararlı gıdâları terk etmek, belki hiçbir ilâca dahî gerek bırakmayabilir. Bu yüzden iyi bir hasta-hekim münasebeti birçok hastalığa şifâ olacaktır biiznillâh…

Cenâb-ı Hak afiyet ve sıhhat üzere dâim eylesin!..

_________________________

1 Hunter J, Arentz S, Goldenberg J, Yang G, Beardsley J, Myers SP, Mertz D, Leeder S. Zinc for the prevention or treatment of acute viral respiratory tract infections in adults: A rapid systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ Open. 2021 Nov 2;11(11)

2 Wessels I, Rolles B, Rink L. The Potential Impact of Zinc Supplementation on COVID-19 Pathogenesis. Front Immunol. 2020 Jul 10;11:1712.

3 Alexander J, Tinkov A, Strand TA, Alehagen U, Skalny A, Aaseth J. Early Nutritional Interventions with Zinc, Selenium and Vitamin D for Raising Anti-Viral Resistance Against Progressive COVID-19. Nutrients. 2020 Aug 7;12(8):2358.

4 https://ods.od.nih.gov/factsheets/Zinc-HealthProfessional/

5 https://www.medikalakademi.com.tr/cinko-nedir-hangi-hastaliklara-iyi-gelir-cinko-iceren-gidalar-ve-eksikligi/