Bağışıklık Sistemimiz -14- MİKRO ÂLEMDEKİ KORUYUCULARIMIZ

Uzm. Dr. Abdurrahman SARMIŞ asarmis@gmail.com

B VİTAMİNLERİ -1-

B vitaminleri her çeşit hücreli canlı için hayâtî öneme sahiptir. Tek hücreli bakterilerden tutun da, en mükemmel şekilde yaratılmış insandakilere kadar her canlı hücre, hayâtiyetini devam ettirebilmesi için B vitamini çeşitlerine ihtiyaç duyar. Her bir B vitamini çeşidi hücrelerde gerçekleşen muhtelif kimyevî reaksiyonlarda önemli vazife icrâ eder. Hâl böyle olunca bu vitaminlerin eksikliği rûhî çökkünlükten tutun da, bağışıklık sistemi bozuklukları dâhil birçok rahatsızlığın sebebi olabilmektedir.1 Başlıca B vitamini çeşitlerini ve vazifelerini kısaca tanımaya çalışalım:

B VİTAMİNİ ÇEŞİTLERİ

•B1 Vitamini (tiamin)

•B2 Vitamini (riboflavin)

•B3 Vitamini (niasin)

•B5 Vitamini (pantotenik asit)

•B6 Vitamini (piridoksin)

•B7 Vitamini (biyotin)

•B9 Vitamini (folik asit, folat)

•B12 Vitamini (kobalamin)

B1 VİTAMİNİ (TİAMİN)

Hücrelerdeki enerji yapımı ve özellikle sinir hücrelerinin düzgün çalışmasında mühim bir vazifesi olan tiaminin eksikliğinde; sinirlerle ilgili hastalıkların (alzheimer, beriberi hastalığı vb.) ortaya çıkmasının yanı sıra hâfıza bulanıklığı, yorgunluk gibi belirtiler de görülebilir. Bağışıklık sistemimiz ile alâkalı araştırmalara baktığımızda, tiaminin akyuvar çeşitlerinden nötrofilleri oksidatif stres dediğimiz hücre ölümüne kadar gidebilen süreçten muhafaza ettiği,2 bağışıklık sistemimizin önemli elemanlarından olan makrofaj hücrelerinde yine strese bağlı iltihabı artıran sinyallerin salınmasını azalttığı3 gösterilmiştir. Yani tiamin bağışıklık sistemimizi desteklemekte, hücrelerin yıkımına da engel olmaktadır.

Tiaminin ve genel olarak diğer B vitaminlerinin kanserlerle alâkası kesin olarak bilinmemekte, fazlasının da kanserojen etki gösterebileceğine dair şüpheler üzerine çalışmalar bulunmaktadır.4 Bu yüzden eğer takviye gıdâ olarak alınırsa, dozunda ve hekim takibinde alınması daha da önem arz etmektedir.

GIDÂLARLA ALIMI

Tiamin çok az miktarda karaciğerde depolandığı için gıdâlarla alınması elzem bir vitamindir. Günlük tavsiye edilen alım miktarı 19 yaş üzeri erkeklerde 1,2 mg, hanımlarda 1,1 mg iken, hamile ve emziren hanımlarda ise 1,4 mg olmaktadır. Kırmızı et, balık, tam tahıllı mamuller, bezelye, mercimek, yoğurt, ayçiçeği, pirinç tiamin açısından zengin besinlerdir.5

Yeterli ve dengeli beslenmeyenlerde, alkol bağımlısı olanlarda ve ciddî bağırsak rahatsızlığı olanlarda tiamin eksikliği görülebilir. Bağırsaklarımızda yaşayan faydalı bakterilerin tiamin ihtiyacımıza destek olduklarına dair araştırmalar mevcuttur.

Kullandığımız antibiyotikler, bağırsaktaki faydalı mikropları da öldürdüğü için -hekim tarafından gerekli görülmedikçe- antibiyotik kullanımını asla tavsiye etmemekteyiz.

Ülkemizde maalesef keyfe göre yanlış dozda ve zamansız antibiyotik kullanımı hem bedenin dengesini bozmakta hem de bakteriler arası ilâç direncinin artmasına sebep olmaktadır. Bu konu üzerinde ileride bilâhare duracağız inşâallah.

B2 VİTAMİNİ (RİBOFLAVİN)

Bu enzim de hücrelerdeki oksidatif stres dediğimiz sıkıntılı durumun giderilmesinde vazife alan enzimler için katalizör bir etki göstermektedir. Eksikliğinde de; bedende yaygın stres durumu oluşmakta, boğaz ağrısı, çatlamış dudaklar, kaşıntılı kırmızı gözler, saç dökülmesi, ciltte kaşıntı, dilde şişlik ve kansızlık gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır.

Bağışıklık sistemimizdeki etkisine baktığımızda da, mikropların hücre içine alınıp sindirilmesi demek olan fagositoza destek olmakta, bu işlemi yapan nötrofil ve makrofajların çoğalmasını sağlamaktadır.6 Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada da septik şok dediğimiz son derece ölümcül olan, genelde yoğun bakımdaki hastalarda gelişen rahatsızlıkta, riboflavin desteği alanlarda ölüm oranı daha düşük saptanmıştır.7

GIDÂLARLA ALIMI

Tek başına riboflavin eksikliği çok çok nâdirdir. Genellikle diğer B vitaminleri ile birlikte eksiklikleri görülür. Özellikle vegan/vejeteryan tarzı diyetle beslenenler ve yeterli hayvânî gıdâ tüketemeyen hamileler, riboflavin eksikliği açısından risk altındadırlar. Yağsız sığır eti, günlük süt, yoğurt, peynir, yumurta, dana ciğeri, tavuk göğsü, somon balığı, badem ve ıspanak riboflavin açısından oldukça zengin besinlerdir. Süt çok fazla ışığa maruz kalırsa, içindeki B2 vitamini miktarı azalmaktadır. Bu sebeple eğer süt şeffaf şişede muhafaza edilecekse ışıktan uzak tutulmalıdır.8

B3 VİTAMİNİ (NİASİN)

Niasin vitamini de vücudumuzda şimdiye kadar bilinen yaklaşık 400 reaksiyonda vazife almaktadır. Hücrelerin gıdâları enerjiye çevirmesinde, DNA oluşumu ve tamirinde, kolesterol ve yağlarla ilgili işlemlerde faydalı hizmetler îfâ etmektedir.

Obezite, yağlı karaciğer gibi rahatsızlıklarda farelere tedavi maksadıyla verildiğinde, niasinin; karaciğerdeki yağ miktarını azalttığı, kalp damarlarındaki iltihabı da azaltıcı etki gösterdiği tespit edilmiştir.9 Parkinson hastalarında da düşük doz niasin tedavisi hayat kalitesini bir nebze artırmıştır.10

B3 vitaminin diğer bir formu olan nikotinamidin ağızdan alınmasıyla birçok kanser çeşidinin önlenmesinde ve ultraviyole hasarı gibi kanserojen durumlar sonrasında hasarı azaltmada etkili olduğu görülmüştür.

Özellikle hücredeki DNA hasarı tamirinde vazife alan bu vitaminin ne kadar önemli olduğunu -bilhassa gelişmekte olan yavrularımız için- bu çalışmalardan öğrenmiş olmaktayız.

GIDÂLARLA ALIMI

Diğer B vitaminleri gibi niasin de; en çok kırmızı ette bulunmakla birlikte, balık, tavuk, hindi gibi kümes hayvanlarında, esmer pirinçte, tahıllar, muz, baklagillerde ve fındıkta bulunmaktadır. Eksikliği nâdir olmakla birlikte, rûhî çökkünlük, baş ağrısı, hâlsizlik ve hâfıza kaybına sebep olabilir.

Niasin içeren gıdâ takviyeleri yüksek kolesterol durumlarında tedaviye yardımcı olarak verilebilmektedir. Yüksek dozları vücudumuz için zehirli olabileceği için bir uzmana danışmak faydalı olacaktır.

B5 VİTAMİNİ (PANTOTENİK ASİT)

Pantotenik asit, yağların sindiriminde önemli rol alan koenzim A (coA)nın oluşması için elzem bir vitamindir. Birçok gıdâ ve bitkide yaygın bulunduğu, bir miktar da bağırsaklardaki faydalı bakteriler tarafından da oluşturulduğu için eksikliği nâdirdir, bu yüzden çok fazla araştırılmamıştır.

Yüksek kolesterol ve trigliserit seviyeleri bulunan hastalarda bir gruba coA verilirken, bir gruba da B5 vitamini verilmiş, coA verilenlerin trigliserit seviyelerinde %33 anlamlı düşüş görülürken, B5 vitamini verilenlerde çok daha az bir düşüş görülmüştür. Ayrıca coA verilenlerin toplam kolesterol seviyelerinde de düşüş olmuş, iyi kolesterol olarak bilinen HDL seviyesinde de artış görülmüştür.11

GIDÂLARLA ALIMI

Neredeyse bütün hayvânî ve nebâtî gıdâlarda bulunan B5 vitamini eksikliği nâdirdir. En çok bulunduğu besinler; sığır eti, beyaz et, tahıllar ve bazı sebzeler olarak özetlenebilir.

SONUÇ

Bu ayki yazımızda başta gelen sekiz adet B vitamini çeşidinin dördünden bahsettik. Gelecek ay diğer dördünden de bahsetmeye çalışacağız inşâallah.

Cenâb-ı Hak; her şeyi âdeta eşref-i mahlûkat olan insanın hizmetine sunmuş, «helâl ve tayyib» olan gıdâları da yiyip içmemizi ama israf etmememizi emir buyurmuştur. Hiçbir vitamin, gıdâ boş değildir. Elbette bir şifâsı mevcuttur.

Günümüzde bazı kimselerde irsî sebepten, bazılarında ise dengesiz veya sağlıksız gıdâlarla beslenme sebebiyle yüksek kolesterol durumlarıyla, ânî kalp krizleriyle karşılaşmaktayız. Bu sahada B3 vitamini (niasin) ve coA ile ilgili güzel çalışmalar mevcuttur. Bu dertten muzdarip olanlar düzgün bir diyet ve egzersiz programının yanı sıra, tedavilerini takip eden hâzık bir hekime danışabilirler. Her yediğimiz, içtiğimiz afiyet şifâ olsun…

Cenâb-ı Hak, afiyet ve sıhhat üzere dâim eylesin!..

_________________________

1 Peterson et al. «B Vitamins and Their Role in Immune Regulation and Cancer.» Nutrients vol. 12,11 3380. 4 Nov. 2020

2 Jones P.T., Anderson R. Oxidative inhibition of polymorphonuclear leukocyte motility mediated by the peroxidase/H2O2/halide system: Studies on the reversible nature of the inhibition and mechanism of protection of migratory responsiveness by ascorbate, levamisole, thiamine and cysteine. Int. J. Immunopharmacol. 1983;5:377–389.

3 Yadav U.C. et al. Protective role of benfotiamine, a fat-soluble vitamin B1 analogue, in lipopolysaccharide-induced cytotoxic signals in murine macrophages. Free Radic. Biol. Med. 2010;48:1423–1434.

4 Peterson et al. «B Vitamins and Their Role in Immune Regulation and Cancer.» Nutrients vol. 12,11 3380. 4 Nov. 2020

5 https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-b1/

6 Araki S. et al. Enhancement of resistance to bacterial infection in mice by vitamin B2. J. Vet. Med. Sci. 1995;57:599–602.

7 Toyosawa T. et al. Effects of intravenous infusion of highly purified vitamin B2 on lipopolysaccharide-induced shock and bacterial infection in mice. Eur. J. Pharmacol. 2004;492:273–280.

8 https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/riboflavin-vitamin-b2/ Tamer Turgut, Songül Çakmakçı, Pastörize sütlerde B2 vitamininin tahrip olması üzerine ışık kaynağı, ışık şiddeti ve muhafaza süresinin etkisi, Gıda, (2003), 28 (5): 461-465.

9 Karacaglar E.et al. The effects of niacin on inflammation in patients with non-ST elevated acute coronary syndrome. Acta Cardiol. Sin. 2015;31:120–126.

10 Wakade C. et al. Niacin modulates macrophage polarization in Parkinson’s disease. J Neuroimmunol. 2018 Jul 15; 320():76-79.

11 https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/pantothenic-acid-vitamin-b5/