Bağışıklık Sistemimiz -10- UYKU DÜZENİ

Uzm. Dr. Abdurrahman SARMIŞ asarmis@gmail.com

Bağışıklık sistemimizle ilgili yazı dizimizde bugüne kadar, daha çok zararlı âmillerden bahsetmeye çalıştık. Ancak oluşan mutasyonlar ile virüs daha bulaşıcı hâle geldiği için, bağışıklık sistemimiz için fayda verecek âmilleri zikretmek de daha ehemmiyet kazandı.

Bunlardan belki de en önemlisi ölçülü bir uyku düzenine sahip olmaktır. Vaktinde istirahat edip, vaktinde uyanık olmak; uyku kalitesini artırdığı gibi, bedenimiz daha az uyku ile bile daha iyi dinlenmiş olabilir. Bedenimizin iyi dinlenmesi de bağışıklık sistemimizin daha iyi çalışmasına yardımcı olacaktır.

Cenâb-ı Hak, kâinattaki her şeyi muazzam bir ölçü ve düzen içinde yaratmıştır. Bedenimiz de bu şekilde yaratılmıştır. Araştırmacılar; vücudumuzun da bir biyolojik saati olduğunu tespit etmiş, bu harika düzene «sirkadiyen ritim» adını vermişlerdir. Tarifine baktığımızda; dünyanın kendi ekseni etrafındaki 24 saatlik yolculuğu sonucunda ortaya çıkan, canlılar üzerindeki biyokimyevî, fizyolojik ve davranışlarla alâkalı ritimlerin tekrarıdır. Yani yaşanan her saatin vücudumuza bir tesiri vardır. Belirli saatlerde uyanık olmak, belirli saatlerde istirahat etmek, sıhhatimiz için faydalı olacaktır. Önce ilmî araştırmalara göz atalım:

İLMÎ ARAŞTIRMALAR

2018 yılında İspanyolca yayınlanan «Uyku ve Bağışıklık Sistemi» isimli derleme çalışmasında özet olarak şunlardan bahsedilmektedir:

“İnsan ömrünün yaklaşık üçte biri uykuyla geçmektedir. Uyku, vücudun dengesinin sağlanması için elzem bir ihtiyaçtır. Yetersiz uyku durumunda, vücudumuzda iltihap denilen inflâmasyonu artıran sitokinlerin kanda salınımı artar. Bunun sonucunda uyku bozuklukları, kronik inflâmatuar ve metabolik hastalıklar için bir risk faktörüdür.”1

Başka bir makalede de bu iltihaba sebep olan sitokinlerin, kişiyi uykuya yönlendirdiği gösterilmiştir.2 Yani vücudumuzda uyku ile bağışıklık sistemimiz arasında müthiş bir denge mevcut olup; yetersiz ve kalitesiz uyku iltihabı artırırken, iltihap durumunda da bağışıklık sistemimiz uyumamızı, istirahat etmemizi istemektedir.

2016 yılında yayınlanan bir başka derleme çalışmasında da bu durum teyit edilerek şöyle denilmiştir:

“Uyku bozuklukları; inflâmatuar (iltihâbî) hastalıklar ve majör (büyük) depresif bozukluk (rûhî çökkünlük) için, tek başlarına bulunmaları hâlinde dahî risk oluştururlar.”3

Sağlığımız için uyku gereklidir. Kayıtlara göre geceleri altı saatten daha az uyuyan insanların nisbeti, günümüzde hiç olmadığı kadar yüksektir.4 Bunun sebepleri arasında; yoğun iş saatleri, içtimâî değişiklikler, işe gidip gelirken yolda harcanan fazla zaman, geceleri arkadaş çevresiyle geçirilen zaman ve -belki de en önemli husus- elekt­ronik eşyalarla geçirilen vakit sayılabilir. Elektriğin, televizyonun ve derken internetin keşfi ve yaygın kullanılmasıyla birlikte, istirahat etmemiz için yaratılan geceler birçok mâlâyânî ile geçirilebiliyor. Hâlbuki her bir vaktin; vücudumuzda bazı hormonlar üzerinde tesiri olduğu, hattâ bağışıklık sistemimizin salgıladığı bu hormon benzeri sitokinlerin de sirkadiyen ritim hâlinde salgılandığı artık bilinmektedir. Vücudumuzun biyolojik saatine uygun hareket etmek, bağışıklık sistemimiz ve ruh hâlimiz için çok mühimdir.

NE ZAMAN ve NE KADAR UYUMALIYIZ?

Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi ve Uyku Araştırma Cemiyeti arasında oluşturulan bilim kurulunun ortak kararına göre; tavsiye edilen uyku saatleri yaşa göre değişmekle birlikte, 18-60 yaş arasındaki erişkin kimselerde bir gecede en az yedi saattir.5 Tabiî ki bu tavsiye, derin araştırmalar sonucunda ortaya konulmuş olmakla birlikte;

“Hastalık yoktur, hasta vardır.” kaidesince, kişinin yaptığı işe, günlük hareket durumuna, vücut kitle indeksine göre ihtiyacı değişebilmektedir. Ağır iş yapan, evinden uzakta çalışan, otobüste saatlerce ayakta giden kişide ihtiyaç artabilir. Ne zaman uyumamız gerektiği hususunda, batıdaki tıp çevreleri, genel olarak;

“Sabah kaçta kalkman gerekiyor?” veya; “Kaç saat uyku ihtiyacın varsa ona göre uyumalısın.”6 demektedirler. Onlar tabiî ki gece namazı ve sabah namazı hassâsiyetini göz ardı etmektedirler. Bizler ümmet-i Muhammed olarak; en güzel örneğimiz Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayatına bakınca, ne zaman uyumamız gerektiğini bulabiliriz. Hadîs-i şeriflerden de bildiğimiz üzere, Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-; yatsı namazından sonra konuşarak vakit geçirmeyi hoş karşılamaz, yatsı namazından sonra genellikle istirahat ederler, gecenin önemli bir kısmını ibâdetle geçirirler, gündüz de öğle namazından sonra kısa bir kaylûle ile dinlenirlerdi. Gecelerin artık uzamaya başladığı, salgın sebebiyle belki de zorlu kış günlerinin yaklaştığı içinde bulunduğumuz sonbahar mevsiminde, hem kendimizin hem ailemizin vakitlice istirahate geçmeleri, hafta sonu da geç yatılmaması bedenimiz ve ruh sağlığımız için faydalı olacaktır kanaatindeyiz.

Cenâb-ı Hak da buyurur ki:

“Sizin için geceyi bir örtü, uykuyu dinlenme hâli kılan, gündüz vaktini ise bir diriliş ortamı yapan O’dur.” (el-Furkān, 47)

Cenâb-ı Hak, afiyet ve sıhhat üzere dâim eylesin!..

_________________

1 Rico-Rosillo MG, Vega-Robledo GB. Sueño y sistema immune [Sleep and immune system]. Rev Alerg Mex. 2018 Apr-Jun;65(2):160-170.

2 Bryant, P., Trinder, J. & Curtis, N. Sick and tired: does sleep have a vital role in the immune system? Nat Rev Immunol 4, 457–467 (2004).

3 Irwin MR, Opp MR. Sleep Health: Reciprocal Regulation of Sleep and Innate Immunity. Neuropsychopharmacology. 2017 Jan;42(1):129-155.

4 Centers for Disease Control and Prevention. Percentage of adults who reported an average of ≤6 hours of sleep per 24-hour period, by sex and age group-United States 1985 and 2004. MMWR Morb. Mortal. Wkly Rep. 54, 933 (2005).

5 Watson NF, Badr MS, Belenky G, et al. Recommended Amount of Sleep for a Healthy Adult: A Joint Consensus Statement of the American Academy of Sleep Medicine and Sleep Research Society. Sleep. 2015;38(6):843-844. Published 2015 Jun 1.

6 https://www.healthline.com/health/best-time-to-
sleep#best-time-to-go-to-sleep