گونشی ، جكتینڭ آستارندە غائب ایدنلر
گونشی ، جكتینڭ آستارندە غائب ایدنلر
رائف قوچاق
مزاردە قان ترلییور بابامڭ ایسكلتی ،
نە یاپدق ، نە یاپدیلر مقدس امانتی ؟
( ن . فاضل )
چوق قیمتلی بر خواجەمدن ، شو واقعەیی دیڭلەمشدم :
وقتیلە ، عثمانلی ایمپاراطورلغندن ، بوسنە صانجاغنە محكمە ایشلرینی یوروتمەلری ایچون ایكی حاكم وظیفەلندیریلیر . حاكملر گیتدكدن ایكی سنە صوڭرە ، در سعادتە بر عرض حال یازارق ؛ یا كندیلرینە ویریلن تخصیصاتڭ كسیلمەسنی ویاخود كندیلرینڭ بورادن آلینمەسنی طلب ایدرلر .
مسئلەیی تحقیق ایتمك أوزرە ؛ مشهور تاریخجیمز احمد جودت پاشا ، مفتش اولارق گوندریلیر . پاشا ، گیدر گیتمز حاكملردن وضعیتلە علاقەلی معلومات آلیر .
حاكملر ایكی سنەدر بورادە اولدقلرینی ، آنجق هیچ كیمسەنڭ محكمە ایچون كندیلرینە باش وورمادیغنی سویلرلر . پاشا ، چارشویە چیقار و تحقیقاتە باشلار . اصنافە ناصل چالیشدقلرینی و آرالرندەكی مسئلەلری ناصل چوزدكلرینی صورار . اصناف ؛ آلیش ویریشدە پارەلری وارسە پشین اولارق ، یوقسە ویرەسیيە اولارق معاملە یاپدقلرینی ، ویرەسیيە ویرركن بر بولومی كندیلرندە ، بر بولومی مخاطبلرندە قالاجق شكلدە بر پوصولە یازدقلرینی ، پارەیی ویرینجە پوصولەیی گری آلدقلری بر معاملە یاپدقلرینی آڭلاتیرلر .
پاشا ؛
– پكی بورچلی كیشی اولورسە نە یاپارسڭز ؟ دیە صورنجە ؛
– پوصولە ، تركەسندن چیقار . وارثلری أودر . دیرلر .
پاشا ؛
– پكی بورچلی كیشی ، بورجنی انكار ایدوب أودەمزسە ؟ دیینجە ، مخاطبلری هم شاشقین هم دە قیزغین بر شكلدە ؛
– أویلە شئ اولور می ؟ دیە جواب ویررلر .
بوگوندن باقینجە ، انسان ؛ بو منظرەیە هم شاشیرییور هم حیرت ایدییور هم دە ؛ « نرەدن نرەیە گلمشز . » دیە قهرلانییور دگل می ؟
باقڭز ؛ ذهنلریمز أویلەسنە أورسەلنمش و شرطلاندیریلمش كە ، اصلندە اولماسی گركن ، یعنی نورمال اولان بر معاملە ، بزە آنورمال گلە بیلییور . واقعەدن آلمەمز گركن بر چوق عبرت و درس وار دە بزجە اڭ أوڭملیسی ، جمعیتڭ اخلاقی یاپیشینڭ نە قدر صاغلام اولماسی گركدیگی و وظیفەلی انسانلرڭ ایشلرینی یاپمەدەكی حلال و حرام حساسیتی اولملی ، دیە دوشونییورم .
واقعەنڭ یاشاندیغی یر ، دونە قدر بزم طوپراقلریمزدی . « بو حساسیت ، سادەجە اورادە می واردی ویا اوراسی ایلە می صینیرلییدی ؟ » دیە باقاجق اولورسەق ، البتە كە بتون بر عثمانلی جغرافیەسنڭ و خلقینڭ – بر چوق أورنكلردن آڭلاشیلاجغی أوزرە – بو حساسیت أوزرینە بنا ایدیلدیگینى گورمەمز ممكن .
شمدی دونوب ، بوگونە گلەلم و كندیمز ایلە او دونمدە یاشایان انسانلری ، بر ترازییە قویالم . كندیمزە شو صورویی صورەلم :
او انسانلرە بو حساسیتی ویرن نیدی ؟ و بزدە ، بوگون اكسیك اولان نە ؟
بز ، گونشی جكتینڭ ایچندە غائب ایتمش و أونی اوزاقلردە آرامە غرابتنە دوشمش بر ملتز . بیڭ ییللق بر دولت گلەنگمز ؛ بو دولتلرڭ یتیشدیردیگی علم ، عرفان ، سیاست و عسكری آلاندە ذروە شخصیتلریمز وار . بلكە دە قیامتە قدر آشیلامایاجق أبعاددە اثرلریمز وار . لكن ؛ بز اونلرڭ هپسینی المزڭ ترسی ایلە بر كنارە قویوب ، باشقەلرینڭ بزم قیرینتیلریمزدن اولوشدیردیغی كولتور و مدنیتلرینی آلمەیە اوغراشییورز .
تاریخ صحیفەلری ، كندیسندن عبرت آلانلر ایچون بر چوق مالزمە ایلە طولو . او عبرت صحیفەلرینە گوز آتینچە شو حقیقتی گورییورز كە ؛ هانگی ملت اللهڭ اسمی ، اونڭ كلامی و دینی یوجلسين دیە غیرت ایتمشسە ، الله تعالی اونلرڭ اڭ كوچوك غیرتنە بركت ویرمش و دنیایە حكمران اولمالرینی نصیب ایتمشدر . یر یوزیندە اونلری عزتلی و شرفلی ، دیگر ملتلری اونلرڭ أوڭندە ذلیل حالە گتیرمشدر .
و ینە او عبرت صحیفەلرینە باقینجە ؛ هانگی ملت ، صاحب اولدقلرینڭ الله تعالی نڭ بر لطفی و احسانی اولدیغنی اونوتمشسە ؛ او نعمتلری ، ویرن ایچون دگل دە كندی آرزو و ایستكلرینە گورە قوللانمەیە ، ذوقە ، صفایە و سلطنتە صرف ایتمەیە ، كندی دگرلرینی بیراقوب ، باشقەلرینە أوزنمەیە باشلامشسە الله تعالی نڭ ؛
دنیادە یوكسلن بر شیئی آلچالتمق ، اللهڭ دگیشمز قانونیدر . ( بخاری ، جهاد ، ٥٩ ، رقاق ، ۳٨ ) حكمی ایجابی ، اونلردەكی عزتی آلمش و ذلتە محكوم حالە گتیرمشدر .
یوقاریدە صوردق یا ؛ « اونلردە اولان آما بزدە اولمایان نە ؟ » دیە . او انسانلرە بو حسیاتی ، صاحب اولدقلری اینانج ویرییوردی . پكی ، بو اینانج بوگون بزدە دە موجود . « او حالدە نەدن بویلە بر حساسیتمز یوق ؟ » دیە دە صورویور انسان . اصلندە صورونڭ جوابی بللی . مع الاسف ؛ ایناندیغمز گبی یاشامەدیغمز ایچون ، یاشادیغمز گبی اینانمەیە باشلامشز او یوزدن .
گلین ؛ او دونمدە اویغولانان اگیتیم سیستمی ایلە شو آندە اویغولانان اگیتیم سیستمینی بر قیاسلایالم . گلیشن تكنولوژی و امكانلرڭ تمامی قوللانیلدیغی حالدە ؛ « نەدن بو قوامدە انسان یتیشدیرەمییورز ؟ » دیە بر دوشونەلم .
بر اگیتیم سیستمی دوشونڭ كە ؛ بربرلری ایلە اولان مناسبتلرندە ، انسانلری محكمەیە بیلە گیتمدن كندی آرالرندەكی پروبلملری چوزسون ، جمعیتی كندی آراسندە حضور رفاه و باریشیق حالدە یاشاتسین ، سادەجە انسانلرڭ دگل ، حیوانات و نباتاتڭ بیلە حقنە حقوقنە رعایت ایدیلەرك بویلە دستانسی بر سویەیە چیقارسين ، آما نە یازیق كە ؛ « یڭی شیلر یاپاجغز . داها ایلری گیدەجگز . » دیە یاساقلانسین ، كوتولنسین ، اونوتدیرولسون ، بو عقلە و وجدانە صیغمییور .
بوگون یاشادیغمز غرابت شو :
صانكە بیڭ ییللق دگل دە طوپراقدن یڭی چیقمش بر ملتمشز گبی ، صاحب اولدیغمز هر شیئی گورمزدن گلمەیە و بر چوق شیئی دنەمە یاڭیلمە اصولی ایلە أوگرنمەیە چالیشارق ، هم وقتمزی هم دە نسللریمزی هبا ایتمەیە دوام ایدییورز .
اوت ؛ بر مؤسسەنڭ اكسیكلری ، خطالری اولابیلیر . بر شئ یاپمق ایستەین ، موجود یاپینڭ اكسیكلرینی تماملایوب أونی إكمال ایدرك دوام ایدەبیلیردی . آما بورادەكی نیت ؛ دوام ایتمك دگل ، اورتەدن قالدیرمقمش ، شمدی داها ایی آڭلاشیلییور . . .
تاریخدە باشاریلی اولان ملتلرڭ خصوصیتلرینە باقدیغمز زمان ؛ صاحب اولدقلری معنوی دگرلری یوجلتمك ایچون مجادلە ایتدكلرینی ، بوندن طولایی هم كولتوردە هم علمدە هم عسكری هم دە سیاسی آلاندە ذروەیە چیقدقلرینی گورییورز . بوگون دنیایە حكم ایدن ، اقونومیلری ایلە باشقە ملتلردن أوستون اولان دولتلرە باقدیغمز زمان ؛ صاحب اولدقلری دگرلرندن تعویض ویرمەدكلرینی ؛ تاریخی ، كولتورل و اجتماعی اولارق گچمشلری ایلە باغلرينى محافظە ایتمك نقطەسندە صوڭ درجە تیتیز طاوراندقلرینی مشاهدە ایدییورز .
حتی ، بو مملكتلرڭ طبیعی گوزللكلرینە بر باقین ، هیچ بوزولمدن یوزلرجە ییلدر عین قالدقلرینە شاهد اولورسڭز .
عائد اولدیغی اینانجی ، تام معناسیلە إدراك ایدوب عمل بویوتنە دوكمەینجە ؛ صاحب اولدیغمز هر شیئڭ تخریب اولمەسنە ، اونلرڭ باشقە شیلرە دونوشمسنە سیرجی قالدق . بر كوشەسندن طوتدیغمز پارچەیی ، او بتونڭ تمامی ظن ایتدك . بزم اولسون آما بویوك اولسون دیمك یرینە ، كوچوك اولسون آما بنم اولسون دیمەیی یگلەدك . أویلە دیدیگمز ایچون دە پارچە پارچە بولوندك و طاغیلدق .
بوگون ؛ دوشدیگمز یردن یڭیدن طوغریلمق ، غائب ایتدیگمز گونشی بولارق ، أونی لایق اولدیغی یرە قویمق و اونڭ ایشیغندە صوڭسز حیاتە یورومك غیرتندە اولملی یز .
مولام ؛ صاحب اولدیغی قیمتلری حقی ایلە إدراك ایدوب ، اونلرە لایقیلە معاملە ایتمە شعوری ویرسین . آمين
GÜNEŞİ, CEKETİNİN ASTARINDA KAYBEDENLER
.