Bağışıklık Sistemimiz -17- ŞİFÂ KAYNAĞI BAL -1-
Uzm. Dr. Abdurrahman SARMIŞ asarmis@gmail.com
Kadîm tıp geleneğimizde ve birçok kültürde çok önemli bir yere sahip olan bal nimetini üreten arı ve ürünlerinden bahsetmeye çalışacağız. İlk bahsedeceğimiz ürün, bal.
Hadîs-i şeriflerde; çalışkanlığı, sadece temiz yerlerde çalışması ile kısacık ömründe bizler için büyük faydalar içeren ürünler ortaya çıkaran bal arısı biz mü’minlere örnek gösterilmiş ve bal ile ilgili de, birçok şifâya vesile olduğuna dair işaretler verilmiştir. Bal hem gıdâlanmak için hem de ilâç olarak o kadar çok kullanılmıştır ki; macunların olmazsa olmazı hâline gelmiş, yaraların tedavisinde dahî kullanılmıştır. Hattâ modern tıp örneklerinde bal içeren yara örtüleri dahî üretilmiştir. Tabiî ki bu bahsettiğimiz; işlem görmemiş, çiğ bal içindir. Pastörize edilerek yüksek ısıya maruz kalan ballarda, bazı faydalı besinler zarar görebilmektedir. Sayısız faydaları olan balın, bağışıklık sistemimiz üzerinde de etkili olmaması beklenemez. Bu yüzden hem genel faydalarından hem de mikroplara karşı savaştaki yardımlarından bahsetmeye çalışacağız.
1. İYİ BİR ANTİOKSİDAN KAYNAĞI
Bal; birçok bitkiden toplanarak hazırlandığı için, ilgili bitkilerin antioksidan olarak etki eden faydalı kısımlarını içermektedir. Zira hadîs-i şerifte buyurulduğu gibi, bal arısı sadece faydalı ve temiz olanı alır. Peki antioksidan nedir?
Bedenimizde birçok kimyevî tepkimeler oluşmakta, bunların sonucunda hücrelere zarar verebilecek serbest radikaller denen bazı maddeler de meydana gelmektedir. Bu zarar, hücrelerin yaşlanmasından tutun da kanser gelişimine kadar birçok zararlı durumun ortaya çıkmasına sebep olabilmektedir. İşte, antioksidan moleküller, bu radikallere karşı hücrelerimizi korumaktadır.
Malezyalı hekimlerin yaptıkları bir derleme araştırmasında; balın özellikle antioksidan etkisinden bahsedilmekte, tedavilerde tek başına veya yardımcı bir antioksidan ilâcı gibi kullanılabileceğinden bahsedilmektedir.1
Yine İranlı hekimlerin yaptığı bir derleme çalışmasında da, balın; solunum, sindirim, kalp, damar ve sinir sistemleri için koruyucu faydalarının bulunduğu gösterilmiş, kanser tedavisinde de muhtemel bir ilâç gibi faydalı olabileceğinin düşünüldüğü belirtilmiştir.2
Tabiî ki detaylı faz çalışmaları yapmadan bir ilâç kategorisinde kabul edilemez; ancak, birçok hastalığa karşı ilâç geliştirme işlemlerinde baldan faydalanılabileceği görülmektedir.
2. BESİN İÇERİĞİ
Balın; hazırlandığı bitkinin çeşidine göre içeriği değişse de, genel olarak 21 gram (yaklaşık bir yemek kaşığı) balda 17 gram şeker ve 64 kalori bulunmaktadır.3 Kalsiyum, magnezyum, manganez, niasin, pantotenik asit, fosfor, potasyum, riboflavin ve çinko gibi bazılarını daha önce yazdığımız, çok sayıda faydalı vitamin ve mineralleri de içermektedir.
3. BAKTERİ ve MANTARLARA KARŞI ETKİSİ
Bazı bal türleriyle ilgili yapılan çalışmalarda, hem bakterilere hem mantarlara karşı öldürücü etkileri olduğu gösterilmiştir.
Portekiz balının mantarları öldürdüğü,4 ülkemizdeki balın da gıdâ yoluyla bulaşan zararlı mikroplara karşı etkili olduğu yapılan çalışmalarda görülmüştür.5 Benzer şekilde birçok ülke; kendi ballarıyla ilgili olumlu araştırmalarda bulunmuş, çok fazla ilmî makale yazılmıştır.
4. YARA TEDAVİSİ
Balın yaranın iyileşmesindeki faydaları da oldukça dikkat çekmiş, bu yüzden bal içeren steril yara örtüleri geliştirilmiştir. 2011 yılından beri de Amerikan Gıdâ ve İlâç Dairesi birçok bal içeren yara örtüsü ve jelleri onaylamıştır. Tabiî bu balların çoğu, zararlı bakteri ihtimaline karşı ışına maruz bırakılarak steril edilmekte ve bu işlemin balın yapısına zarar vermediği düşünülmektedir. Buna karşın bu işlemin yapılmadığı ürünler de mevcuttur. Müzmin yaraları bulunup bal tedavisi düşünenler, bu konuda uzman bir hekime danışmalıdırlar. Yapılan araştırmalar; balın birçok çeşit cilt yarasında etkili olduğunu gösterse de, doz ve uygulama konusunda hâlen daha geniş çaplı araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.6
5. SİNDİRİME YARDIMCI
Şifâ kaynağı bal, birçok hastalıkta olduğu gibi sindirim rahatsızlıkları için de kullanılabilir.
İran’da yapılan bir araştırmada, akut gastroenterit dediğimiz ishal durumunda tedaviye yardımcı olabileceği görülmüştür.7 Ayrıca mide ve bağırsak ülserlerine sebep olan helicobacter pylori isimli bakteriye karşı balın etkili olduğu gösterilmiştir. Sindirim yolu rahatsızlıkları olan hastalar; düzenli olarak balı direkt veya sulandırıp şerbet hâlinde tüketebilirler. Geleneğimizde şifâ şerbeti olarak bilinen şerbetin de ana maddesi baldır.
Balı araştırırken birçok faydasıyla karşılaştık. Gelecek ay da diğer faydalarını, dikkat edilmesi gereken hususları yazmaya devam edeceğiz inşâallah.
Cenâb-ı Hak afiyet ve sıhhat üzere dâim eylesin!..
_____________________________________________________________________________
1 Ahmed S, Sulaiman SA, Baig AA, et al. Honey as a Potential Natural Antioxidant Medicine: An Insight into Its Molecular Mechanisms of Action. Oxid Med Cell Longev. 2018;2018:8367846.
2 Samarghandian S, Farkhondeh T, Samini F. Honey and Health: A Review of Recent Clinical Research. Pharmacognosy Res. 2017;9(2):121-127.
3 https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/169640/nutrients
4 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2225411019311186
5 Çil, G. İ., Küplülü, Ö., Cengiz, G., Korkmaz, S. D., Arslan, B. & Gürcan, S. (2020). Antibacterial activity of Turkish honey against selected foodborne pathogens. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi.
6 Saikaly, S.K., Khachemoune, A. Honey and Wound Healing: An Update. Am J Clin Dermatol 18, 237-251 (2017).
7 Alireza Sharif, Akram Noorian, Mohammad Reza Sharif, Abbas Taghavi Ardakani, Abolfazl Zahedi, Davood Kheirkhah, A randomized clinical trial on the effect of honey in the acute gastroenteritis, J Res Med Dent Sci, 2017, 5 (6): 144-148, D