Bağışıklık Sistemimiz -15- MİKRO ÂLEMDEKİ MUHAFIZLARIMIZ
Uzm. Dr. Abdurrahman SARMIŞ asarmis@gmail.com
B VİTAMİNLERİ -2-
Sıhhatin muhafazası ve afiyetin devamı için önemli vazife icrâ eden B vitamini çeşitlerini tanımaya devam ediyoruz.
B6 VİTAMİNİ (PİRİDOKSİN)
Vücudumuzda birçok kimyevî hâdise, enzim dediğimiz proteinler vasıtasıyla gerçekleşmekte ve bu enzimlerin faaliyet gösterebilmeleri için de muhtelif maddelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlardan biri de B6 vitamini (piridoksin)dir.
Bu vitaminin, vücutta enzimlerle gerçekleşen bütün faaliyetlerin yaklaşık % 4’ü için elzem olduğu tahmin edilmektedir.1 Ayrıca fare deneylerinde B6 vitamininin kandaki ve dalaktaki lenfosit (virüslere karşı savaşan askerlerimiz) üretimini uyardığı da gösterilmiştir.2
B6 vitaminin diyetle az alınmasının kanser riskini artırdığı muhtelif çalışmalarda gösterilmiştir.3
Fazla olduğunda kalbe zarar veren homosistein molekülünün normal seviyelerde kalmasını da sağladığı gösterilmiştir.4
Bağışıklık sistemimizi destekleyen, birçok hücrelerin ve DNA’nın yapımında rol alan enzimlere destek olan bu vitamini diyetle mutlaka almak gerekmektedir. Gıdâ hâricinde sadece B6 vitamini içeren gıdâ takviyesi almak tavsiye edilmemektedir. Bu yüzden mümkün mertebe gıdâlarla alınmalıdır.
GIDÂLARLA ALIMI
Dana ciğeri bu vitamin açısından gayet zengindir. Ton ve somon balığı, kümes hayvanları, nohut, koyu yeşil yapraklı bitkiler, muz, portakal, kavun, papaya gibi bazı meyveler B6 vitamini için güzel bir diyet kaynağıdırlar. Yeterli miktarda alınmadığı takdirde; rûhî çökkünlük, zayıf bağışıklık, cilt problemleri, zihin problemleri gelişebilir. Bazı otoimmün hastalıkları bulunanlar (çölyak hastalığı, romatoid artrit vb…) bu vitamin açısından daha dikkatli olmalıdırlar.
B7 VİTAMİNİ (BİYOTİN)
Biyotin ismiyle meşhur B7 vitamini birçok gıdâlarda bulunmakla birlikte, gıdâlardan alındığı şekilde vücutta kullanılmaz. Pankreastan salınan bir enzim ile kullanılacak hâle gelir. Gıdâların işlenip müstefîd olunmasında önemli bir vazife îfâ eden vitamin olan biyotin, aynı zamanda genlerin çalışıp ürünlerini ortaya çıkarmasında da etkilidir. Bazı gen bozukluklarında eksikliği görülmektedir. Saç dökülmesi, cilt, tırnak problemlerinde takviye gıdâ olarak kullanımının çok da faydalı olmadığı görülmüştür. Hattâ fazla alınması bazı kan tahlillerinin yanlış sonuçlanmasına yol açabilmektedir.5
GIDÂLARLA ALIMI
Dana ciğeri, pişmiş yumurta, somon balığı, tatlı patates ve kuruyemişler; biyotin açısından zengindir. Eksikliğinde; saç dökülmesi, tırnak ve deri bozuklukları görülse de diyet yoluyla alınarak tedavi edilmesi daha mâkul görülmektedir.
B9 VİTAMİNİ (FOLİK ASİT, FOLAT)
DNA ve RNA’nın yapımına yardımcı olan, meşhur ismiyle folik asit; vücudumuzdaki birçok faaliyette rol alan proteinlerin metabolizmasında vazife almaktadır. Homosistein isimli aminoasidin (proteinin yapı taşlarından biri) fazlasının vücuttan atılmasında çok önemli ve elzem bir vazife îfâ etmektedir. Zira bu molekülün fazlasının vücuttan atılmadığı durumlarda; kolesterol değeri normal olduğu hâlde kalp krizi geçirme, beyne pıhtı atma gibi hayâtî hastalıkların görülme riski artmaktadır. Ayrıca kırmızı kan hücrelerinin yapımına destek olurken, hamilelik dönemi gibi hücre çoğalmasının hızlı olduğu zamanlarda çok daha elzem hâle gelmektedir.
GIDÂLARLA ALIMI
Koyu renkli yeşil sebzeler (ıspanak, brokoli, brüksel lahanası vb…), baklagiller, ciğer, taze meyveler, yumurta ve deniz gıdâları folik asit açısından oldukça zengindir. Genel olarak eksikliği çok görülmemekle birlikte; alkol kullananlar, hamile bayanlar, bağırsak ameliyatı geçirmiş olanlar, bağırsaktaki emilimi bozan (çölyak gibi) hastalıkları olanlar ve bazı genetik bozuklukları olanlar folik asit eksikliği açısından risk altındadırlar. Eksikliğinde; saç dökülmesi, ağız yaraları, hâlsizlik görülebilir. Bu tarz kişilerin hem diyetlerine bahsedilen gıdâların eklenmesi, hem de tahlillerde ciddî seviyede düşüklük varsa tedavi maksatlı ilâç şeklinde verilmesi gerekmektedir. Hamilelerde folik asit eksikliği engelli bebek doğumuna yol açabileceği için; bu tehlikeye karşı, ülkemizde hamileliğin teşhisiyle birlikte folik asit tedavisi genel olarak herkese hekimlerce verilmektedir.6
B12 VİTAMİNİ (KOBALAMİN)
B vitaminleri içerisinde belki de en meşhuru olan B12 vitamini, folik aside benzer bir şekilde DNA ve kırmızı kan hücrelerinin yapımında elzem bir vitamindir. Yine folik aside benzer şekilde fazla homosistein isimli aminoasidin vücuttan atılmasında mühim vazife îfâ eden, kalp ve beyin sağlığı için çok önemli bir vitamindir. Ancak, kalp ve beyin rahatsızlığı olanlarda gıdâ takviyesi olarak B12 vitamini verilmesinin hastalarda düzelme gösterdiğine dair yeterli delil bulunamamış, bu yüzden bu takviyeleri hekim takviyesi ile almak daha önemli olmuştur.7
GIDÂLARLA ALIMI
Balık, ciğer, kırmızı et, yumurta, kümes hayvanlarının etleri, günlük alınan süt, peynir ve yoğurt gibi gıdâlar vitamin B12 açısından zengindir. Soya fasulyesi de vitamin B12 içerse de; hayvânî gıdâ tüketmeyen, vejeteryan beslenenlerin, hekim kontrolünde münasip bir çeşitte takviye almaları tavsiye edilmektedir. Gıdâ takviyelerinin de değişik çeşitleri bulunmaktadır. Bu yüzden hastaya özel tedaviye, ehil bir hekim karar vermelidir. Eksikliğinde; hâfıza kaybı, hâlsizlik, rûhî çökkünlük, ellerde ve bacaklarda uyuşma gibi belirtiler görülebilir.
SONUÇ
Son iki makalemizde sıhhat ve afiyetin devamı için oldukça elzem olan B vitamini çeşitlerini incelemeye çalıştık. Şu neticelere varabiliriz:
• Helâl ve tayyib olan her şey bizim için yaratılmıştır. Mümkün mertebe, yemek seçmeden her birinden şifâ niyetine yemek lazımdır. (Hiç olmazsa grup içinden en az birini düzenli aralıklarla tüketmelidir. Deniz mahsulleri, kırmızı et, kümes hayvanları, baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, yumurta, yoğurt, peynir ve meyve çeşitleri gibi) Vitamin ve mineralleri gıdâ yoluyla almanın, kimyevî gıdâ takviyeleri ile almaktan daha faydalı olduğu araştırmalarda görülmektedir.
• Bazı vitamin çeşitleri bazı hastalıklardan korunmada önemli olduğu için; sadece internetten okuyarak gıdâ takviyesi tedavisine başlamak muhtemelen fayda sağlamayacağı gibi, yapılacak bazı kan tahlillerinin sonuçlarını da menfî yönde etkileyebilir. Bir de çeşitli vitaminlerin (dil altı, ağızdan hap, kas içine enjeksiyon veya damar yolundan verilmesi gibi) değişik şekilleri vardır. Buna, ehil bir hekimin hastaya özel karar vermesi daha münasip olacaktır.
• Bazı kronik hastalıkları olanlar veya herhangi bir sağlık şikâyeti olanlar senede en az bir defa kandaki folik asit ve vitamin B12 seviyelerini de kontrol ettirebilirler.
• Alkol bağımlılarına; şefkatle yaklaşıp, mânevî telkinlerde bulunmanın yanı sıra maddî olarak da sıhhatin ne kadar bozulduğu mevzuunun bu vitaminler üzerinden anlatılması da faydalı olabilir.
• Yeterli gıdâya ulaşamayan mahrum kardeşlerimizi unutmamalı, onlara da mümkün mertebe her çeşit gıdâlardan infâk etmeliyiz. Özellikle mültecî kamplarında yaşayan yavrularımızda birçok vitamin eksikliğini görmekteyiz.
• Proteinlerin yapı taşlarından biri olan homosistein, fazla olduğunda kalp ve beyin sağlığını tehdit etmektedir. Bu çeşit rahatsızlıkları olanlar, homosistein için kan tahlili yaptırabilirler. Eğer yüksek çıkarsa, B vitamini içeren gıdâlara diyetlerinde daha çok yer verebilirler.
• Kainattaki her şeyi hizmetimize veren Cenâb-ı Hakk’a ne kadar şükretsek azdır. Zira âyet-i kerîmede buyurulduğu gibi; «Hangi nimetini yalanlayabiliriz?» Hayvanat ve nebâtâtın bu hizmetlerini tanıdıkça, hamdimizin ve kulluğumuzun daha da artmasını niyaz ederiz.
Cenâb-ı Hak, afiyet ve sıhhat üzere dâim eylesin!..
_________________________________________________________________________
1 Peterson et al. «B Vitamins and Their Role in Immune Regulation and Cancer.» Nutrients vol. 12,11 3380. 4 Nov. 2020
2 Gebhard KJ, Gridley DS, Stickney DR, Shulz TD. Enhancement of immune status by high levels of dietary vitamin B-6 without growth inhibition of human malignant melanoma in athymic nude mice. Nutr Cancer. 1990;14(1):15-26.
3 Hartman TJ, Woodson K, Stolzenberg-Solomon R, et al. Association of the B-vitamins pyridoxal 5’-phosphate (B(6)), B(12), and folate with lung cancer risk in older men. Am J Epidemiol. 2001;153(7):688-694.
4 https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-b6/
5 https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/biotin-vitamin-b7/
6 https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/folic-acid/
7 https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-b12/