ZENCEFİL
Dr. Ahmed Adnan Yâsîn Za‘bî
Trc. Muhammed Halil Nâşid ve İhtisas Talebeleri
Kontrol ve Notlar: Dr. Abdurrahman SARMIŞ
BİTKİ HAKKINDA
İlmî adı: Zingiber Officinale.
Zencefil, zencefilgiller familyasından çok yıllık bir bitkidir. İstifade edilen kısmı, toprak altındaki kök yumrularıdır. Keskin bir kokuya ve acı bir tada sahiptir. Rengi gri veya sarıya çalan beyazdır. Mor dudaklara sahip sarı çiçekleri vardır. Kök yumrular, mızrak şeklindeki yaprakları solmadıkça çıkarılmaz. Kurutulmadan öğütülmez.
Ziraatı çoğunlukla; Hindistan’ın doğusunda, Pakistan, Filipinler, Çin, Sri Lanka ve Meksika’da yapılır.
KUR’ÂN-I KERİM’DE ve HADİSLERDE ZENCEFİL
Yüce Allah; ebrârın / cennetlik sâlih kulların içeceğinin zencefil olduğunu söyleyerek övdüğü için, bu bitki şeref kazanmıştır. Allah Teâlâ şöyle buyurdu:
وَيُسْقَوْنَ ف۪يهَا كَاْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنْجَب۪يلًاۚ
“Onlara orada bir kâseden içirilir ki (bu şarabın) karışımında zencefil vardır.” (el-İnsân, 17)
İbn-i Kesîr şöyle tefsir eder:
“Orada ebrâra / sâlih kullara bu kadehlerde, karışımı zencefil olan bir cennet şarabı içirilir. Bazen, soğuk mizaca sahip olan kâfur ile karıştırılır. Bazen de sıcak mizaca sahip olan zencefil ile karıştırılır. Böylece mûtedil bir içecek elde edilir.”1
Peygamberimiz’e Bizans kralı Herakliyus’un gönderdiği hediyeler arasında; içinde zencefil bulunan bir küp olduğu, Peygamberimiz’in bunu ashâbı arasında bölüştürdüğü rivâyet edilmiştir.2
ZENCEFİLDEKİ ETKİLİ KİMYEVÎ MADDELER
Zencefil bitkisi, çok sayıda kimyevî madde içermektedir. O etkili maddelerden önemli olanları şunlardır:
Kalsiyum, fosfor, demir, tiamin, riboflavin, niasin, C vitamini, bir miktar A vitamini protein ve bir miktar aminoasit (arjinin, aspartik asit, sistein, glisin, izolösin, serin, treonin, valin, prolin).
KADÎM ECZAHÂNE ANLAYIŞINDA ZENCEFİL
Zencefil bitkisi kadîm eczacılıkta kullanılmıştır. Kitaplarda ondan ve kullanmanın faydalarından bahsedilmiştir. Faydaları toprağa gömülü olan köklerinde ve gövdesindedir.
İbn-i Sînâ şöyle der:
“Zencefil; rutubeti gidererek, baş ağrısı, boğaz ağrısı ve göz karaltısını giderir. Sürmek ve içmek, karaciğer ve midenin soğukluğunu sindirir ve uygun hâle getirir. Isıtıcı ve sindirimi kolaylaştırıcı bir müshil gücü vardır. Cinsî iktidarsızlığa fayda verir.”
İbn-i Baytar da şöyle demiştir:
“Zencefil; hoş kokuludur ve acılığı sindirimi yumuşatıcıdır. Hâfızayı kuvvetlendirir, gözdeki karanlığı kaldırır. Göz sürmesi için kullanılır. İçecek için kullanılır. Hazmetmeye yardımcı olur ve vücudu güçlendirir.”
Dâvûd-i Antâkî de şöyle der:
“Zencefil sıcak ve kurudur. Tıkanma yollarını açar, balgamı ve midede oluşan bozuk nemi ve yapışkanlığı yok eder. Gazı söktürür. İç organların üşümesini engeller. Sarılık hastalığına fayda verir. İdrar ve dışkı söktürücüdür.”
İbn-i Kayyım şöyle der:
“Zencefil, hazmetmede yardımcı olur. Karnı mûtedil bir şekilde yumuşatır. Soğuk ve rutubetten dolayı ortaya çıkan karaciğer tıkanıklıklarında faydalıdır. Sürme olarak kullanıldığında, soğuktan olan göz kararmasına karşı yardım eder. Cinsî kuvvete faydası vardır. Bağırsak ve midede meydana gelen ağır gaz problemlerini çözer. Umumî olarak karaciğer ve mideye faydalıdır.”
ZENCEFİL BİTKİSİNİN MODERN ECZAHÂNEDE TESİRİ
Zencefil, dünyadaki tabiî ilâçların en üstünlerinden biri sayılmaktadır. Zencefil üzerinde, büyük ilmî araştırma merkezlerinden çıkan çok sayıda ilmî çalışma yapılmıştır. Modern ilâç sektöründe bu bitkinin mühim bir yeri vardır. Zencefilin tedavideki faydalarını ortaya çıkaran çok sayıda deney ve tahlil yapılmıştır. Böylece birçok iyileştirici etkisinin keşfi gerçekleştirilmiştir. Bunların en ehemmiyetlileri:
•Zencefil, içindeki birleşenlerle kanser tümörlerinin tedavisinde yardımcı olur.3
•Kolesterol seviyesini dengede tutmada fayda verir. Bu fayda, içinde oleoresin maddesinin bulunmasından kaynaklanır. Bu madde, bağırsaklarda kolestrolün emilmesini engelleyerek ve safra atımının artırılmasıyla, daha fazla kolestrolün vücuttan atılmasını sağlayarak, kanda ve karaciğerde kolesterolün seviyesini azaltıcı etki gösterir.
•Oksijen yetmezliğinden oluşan kalp rahatsızlıklarında, pıhtı atma ve derin damar pıhtısı rahatsızlıklarında faydalı ilâçlar arasında yer alır.
•Mide ülserinin oluşmasını azaltmaya yarar.4
•Trikofiton mantarları gibi mantarları yok etmede etkilidir.
Bakterileri yok edici etkisi, muhtevâsında bulunan «zingerone» ve «shogaol» adlı maddelerden kaynaklanır.
•Eklem romatizmasının ve kas-iskelet sistemindeki rahatsızlıkların tedavisinde yardımcı olur. Eklem ağrı ve travmalarını hafifletir.5
•Kan hareketini artırmak, damar duvarlarını genişletmek ve kalp kasını güçlendirmek bakımından kalbe, damarlara ve kan dolaşımına faydalı tesir eder.6
•Kalp kasılma hareketinin hızını artırarak, kalbi güçlendirmede tesir eder. (İnotropik ve kronotropik etki).7 Bu tesir; kalbin kasılma hareketi için zarurî olan kalsiyum iyonlarının içeri girmesi, zencefilin hızlandırması neticesinde meydana gelmektedir.8
•Trombosit agregasyonunu ve kan pıhtılarının oluşumunu çeşitli mekanizmalarla önler. Bu sebeple kan sulandırıcıdır, dolayısıyla beyin ve kalpteki pıhtı tıkanıklığı rahatsızlıklarına karşı faydalıdır. Tansiyonu düşürür ve kolesterolü azaltır.9
_______________
1 Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, IV, 456.
2 İbn-i Sa‘d, et-Tabakātü’l-Kübrâ, V/303; Hâkim, Müstedrek, IV/150.
3 https://www.scielo.br/j/clin/a/6NqKMBzvNrjfsmmTDS4vywq/abstract/?lang=en
4 Attari, Vahideh Ebrahimzadeh, et al. “The gastro-protective effect of ginger (Zingiber officinale Roscoe) in Helicobacter pylori positive functional dyspepsia.” Advanced Pharmaceutical Bulletin 9.2 (2019): 321.
5 Srivastava, K. C., and Thikra Mustafa. “Ginger (Zingiber officinale) in rheumatism and musculoskeletal disorders.” Medical hypotheses 39.4 (1992): 342-348.
6 Sharma, Meenakshi, and Richa Sharma. “Synergistic antifungal activity of Curcuma longa (turmeric) and Zingiber officinale (ginger) essential oils against dermatophyte infections.” Journal of essential oil Bearing Plants 14.1 (2011): 38-47.
7 a.g.e.
8 Shoji N, Iwasa A, Takemoto T, Ishida Y, Ohizumi Y. Cardiotonic principles of ginger (Zingiber officinale Roscoe). J Pharm Sci. 1982;71(10):1174-1175.
9 Srivastava, K. C. “Aqueous extracts of onion, garlic and ginger inhibit platelet aggregation and alter arachidonic acid metabolism.” Biomedica biochimica acta 43.8-9 (1984): S335-46.