Bağışıklık Sistemimiz -19- PROPOLİS

Uzm. Dr. Abdurrahman SARMIŞ asarmis@gmail.com

Hadîs-i şeriflerde mü’minin benzetildiği bal arısı, bizler ve kâinat için bal ile birlikte daha birçok faydalı ürünler üretir. Bunlardan birisi olan propolis; faydalarının keşfedilmesiyle birlikte, son zamanlarda meşhur olmuş ve birçok üründe kullanılmaya başlamıştır. Bu ayki yazımızda; bal arılarının ürettiği propolis ile ilgili bilinenler, yapılmış ilmî araştırmalar ve dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durmaya çalışacağız.

 

PROPOLİS NEDİR?

 

Öncelikle bu ürünün ne olduğuna bakalım: 

 

Yunanca «Pro: Giriş, savunma. Polis: Şehir» kelimelerinin birleşmesinden oluşmakta, «şehir savunması, şehir girişi» gibi mânâlara gelmektedir. Arıların yaşadığı kovanları arı şehri kabul edersek, kovanların güvenliği için yaptıkları reçinemsi bir maddedir. Arılar propolisi; iğne yapraklı olan ağaçlardan, bitkilerdeki tomurcuklardan, yapraklardan, bitki gövdelerinden ve ağaç salgılarından topladıkları maddeleri, kendi salgı bezlerindeki maddelerle işleyerek yaparlar. Bu madde vesilesiyle; arılar kovan içindeki ısı kaybını önlerler, kovanı haşerelerden korurlar ve dezenfekte ederler. Propolisler; peteklerin temizliği ve kış aylarında kovanın girişinin küçülmesine de vesile olarak, kovan için büyük önem taşırlar. 

 

İÇERİĞİNDE NELER VARDIR?

 

İçinde reçine, esansiyel yağlar, balmumu, polen, organik kalıntılar ve mineral maddeler, kafeik asit, clerodane diterpenoid, fenil ester ve bioflavonoidler bulunduğu tespit edilmiştir.1 Tabiî ki bu reçine, arıların topladıkları bitkilere göre değişmektedir. Bu yüzden yapılan araştırmalarda; Brezilya propolisi vs. gibi, bulundukları bölgenin ismi verilerek orada üretilen propolisin araştırıldığı açıkça belirtilmektedir.

 

İLMÎ ARAŞTIRMALAR

 

DİŞ ETİ İLTİHABINA ETKİSİ

 

Propolisin birçok faydası keşfedilmiş olup, araştırmacıların ilgisini cezbetmektedir. 

 

Güney Kore’de bir grup araştırmacı, propolisin diş eti iltihabı olan hastalara etkisini araştırmışlardır. 104 diş eti iltihabı olan hastayı, vaka ve kontrol olarak iki gruba ayırmışlardır. Bir kısmına mangostan (bir çeşit tropikal meyve) ve propolis içeren bir kapsül, bir kısmına da boş kapsül (plasebo) düzenli olarak kullanmaları şartıyla verilmiştir. Hastaların dördüncü ve sekizinci haftalarda muayene ve tükürük testleri ile kontrolleri sağlanmıştır. Çalışmanın sonucunda mangostan ve propolis içeren kapsülleri alan hastalarda bariz iyileşme olduğu görülmüş, tükürükte interlökin-6 isimli iltihapta artan sitokinin azaldığı, faydalı bir enzim olan matriks metalloproteinazın ise arttığı görülmüştür. Yani hastaların fayda görmelerinin yanı sıra, tahliller ile iltihabın azaldığı ve daha sağlıklı ağız salgılarına sahip oldukları tespit edilmiştir.2

 

ŞEKERE BAĞLI AYAK YARALARINA ETKİSİ

 

Yapılan bir başka araştırmada; şeker hastalığına bağlı ayak yaralarında % 3 propolis içeren bir sprey ürün, yaranın üzerine 8 hafta uygulanmış, pansuman yapılmış ve bariz bir iyileşme müşâhede edilmiştir. Yapılan tahliller ile de iltihapta artan sitokinlerin azaldığı, bağışıklık sisteminin sakinleştiği görülmüştür.3

 

KRONİK BÖBREK HASTALARINA FAYDASI

 

Kronik böbrek hastalıkları mevcut tıbbî tedavilerin en çok zorlandığı alanlardan birisidir. Uzun süre; ağrı kesici, iltihap azaltıcı vs. ilâçlar kullanmak zorunda kalan bazı kimselerde, böbrekler hasar alarak kanı süzme işlemini yapmakta zorlanabilmektedir. Diyaliz tedavisine ihtiyaç olursa da, hastaları maalesef zorlu süreçler beklemektedir. Bu tür kronik böbrek hastalığı olan hastalar üzerinde yapılan araştırmada; 12 ay boyunca günde 500 miligram Brezilya yeşil propolisi kullanan grupta, idrardaki protein miktarlarında bariz azalma görülmekle birlikte, kan basıncı (tansiyon) ve böbrek fonksiyon testlerinde ise plasebo ile bir fark görülmemiştir.4 

 

Böbrek hasarının en önemli göstergelerinden biri idrara protein geçmesidir. Çünkü proteinler iyi süzme yapan bir böbrek varlığında kolay kolay idrara geçemez. Tedavi ümidi olmayan hastalarda, böbrek fonksiyon testleri düzelmemiş olsa dahî günlük propolis kullanımının protein kaçağını azaltması tedaviye destek olarak tavsiye edilmesi için yeterli bir sebep olabilir. Ancak; hekim takibi, düzenli tahlil ve kontroller asla ihmal edilmemelidir.

 

ŞEKER HASTALARINA FAYDASI

 

İran propolisinin tip 2 diyabet hastalarının şeker kontrolü, kan yağları ve insülin direnci üzerine yapılan bir araştırmada; hastalar ile plasebo grubu karşılaştırılmıştır. Araştırma sonucunda, tip 2 diyabet hastalarından 12 hafta boyunca günde üç defa 300’er miligram propolis kullananlarda; açlık kan şekerinin, total kolesterolün ve LDL’nin (kötü kolesterol) plasebo grubuna göre daha düşük çıktığı tespit edilmiştir.5 

 

ROMATİZMA ARAŞTIRMASI

 

Japonya’da Brezilya propolisi ile romatizmal bir hastalık olan romatoid artrit hastaları üzerinde yapılan bir araştırmada; plasebo grubu ile 24 hafta boyunca günde 500 miligram civarı propolis alan hasta grubu arasında; kan tahlilleri (CRP vs.), ultrason ve muayene açısından anlamlı bir fark bulunamamıştır.6 Bu araştırmada hastaların ortalama yaşı 61 olmuş ve gruplar 40’ar kişiden oluşmuştur. Daha fazla hasta üzerinde, daha uzun süreli araştırmalar da yapılabilir. 

 

ASTIM HASTALARINA ETKİSİ

 

2003 yılında yayınlanan bir araştırma makalesinde; tedaviye destek olarak propolis gıdâsı alan astım hastalarında, gece atakları azalmış, destek almayan gruba göre bariz düzelme sağlanmıştır.7

 

PROPOLİS KULLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

 

Propolis reçinemsi bir madde olduğu için sıvı hâle getirmek kolay değildir. En kolay çözücülerden birisi de alkoldür. Bu yüzden alkol ile çözünen propolisi kesinlikle tavsiye etmeyiz. Kaldı ki, çözünmüş propolisin alkol ile tüketilmesi de sakıncalıdır. Bu yüzden su ile çözülmüş propolisler tercih edilebilir. Ancak, onlarda da etken maddenin daha az bulunma durumu olabilmektedir. Bu konuda ürün tercih ederken, işin ehli bir arı uzmanına danışmakta fayda olacaktır.

 

Bal ve arı ürünleri, bazı hassas kişilerde ciddî alerjilere sebep olabilmektedir. Bal alerjisi olanlar ve bu sebeple baldan uzak duranlar, propolisten de uzak durmalıdır.

 

Hamilelik ve emzirme döneminde hekime danışmak önemlidir. Propolisin çeşidi ve çözündüğü madde bu dönemlerde daha da önem kazanmaktadır.

 

Propolis kan sulandırıcı etkiye sahip olabileceği için, herhangi bir ameliyat öncesinde bir süre kullanılmamasında fayda vardır.

 

İnsanların fayda görmesi ve ticârî rekabetin artması maalesef bazı hilelere de yol açmaktadır. Bazı pahalı ürünlerin içeriğinde propolis dahî bulunmadığı görülmüştür. İçerik analizi yapılan ürünler tercih edilmelidir. 

 

Propolisin üretildiği yer de önemlidir. Bazen arılar bu reçinemsi maddeyi oluşturmak için, yeni dökülmüş asfalt gibi maddeleri de kullanabilmektedir. Bu yüzden propolisin ürün hâline dönüşmeden önce, lâboratuvar ortamında toksin analizi testlerinin yapılması oldukça önemlidir.

 

SONUÇ

 

İlmî araştırmalarda propolisin birçok faydası olduğunu görmekteyiz. Belirttiğimiz dikkat edilmesi gereken hususlar dışında kullanılmak isteniyorsa; iyi bir ürün araştırması yapılmasını ve işinin ehli kişilere danışılmasını tavsiye ederiz. Doz olarak ne kadar alınınca hangi hastalığa ne kadar fayda edeceği henüz tam olarak bilinemediğinden; kronik hastalıkları olanların, işinin ehli araştırmacı bir hekime danışmaları tavsiye edilir. Mümkün mertebe başka gıdâ takviyeleri ile alınmamasını tavsiye edebiliriz. Bazı ilâçlarla etkileşime girme tehlikesi olması da hekime danışılmasının önemini artırmaktadır. İmkânı olanlara, aldıkları ürünleri güvenilir bir lâboratuvarda toksin (zehir) analizi yaptırarak kullanmalarını tavsiye edebiliriz. 

 

Cenâb-ı Hak afiyet ve sıhhat üzere dâim eylesin!.. 

 

_____________________________

 

1 https://www.balgurmesi.com/propolis-ne-demek-

 

2 Park JY, Ko KA, Lee JY, et al. Clinical and Immunological Efficacy of Mangosteen and Propolis Extracted Complex in Patients with Gingivitis: A Multi-Centered Randomized Controlled Clinical Trial. Nutrients. 2021;13(8):2604. 

 

3 Mujica V, Orrego R, Fuentealba R, Leiva E, Zúñiga-Hernández J. Propolis as an Adjuvant in the Healing of Human Diabetic Foot Wounds Receiving Care in the Diagnostic and Treatment Centre from the Regional Hospital of Talca. J Diabetes Res. 2019;2019:2507578.

 

4 Silveira MAD, Teles F, Berretta AA, et al. Effects of Brazilian green propolis on proteinuria and renal function in patients with chronic kidney disease: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. BMC Nephrol. 2019;20(1):140.

 

5 Samadi N, Mozaffari-Khosravi H, Rahmanian M, Askarishahi M. Effects of bee propolis supplementation on glycemic control, lipid profile and insulin resistance indices in patients with type 2 diabetes: a randomized, double-blind clinical trial. J Integr Med. 2017;15(2):124-134. 

 

6 Matsumoto Y, Takahashi K, Sugioka Y, et al. Double-blinded randomized controlled trial to reveal the effects of Brazilian propolis intake on rheumatoid arthritis disease activity index; BeeDAI. PLoS One. 2021;16(5):e0252357.

 

7 Khayyal MT, el-Ghazaly MA, el-Khatib AS, et al. A clinical pharmacological study of the potential beneficial effects of a propolis food product as an adjuvant in asthmatic patients. Fundam Clin Pharmacol. 2003;17(1):93-102.