Kusursuz Bir Denge; GÜNEŞ!

Ömer Sâmi HIDIR samihidir@gmail.com

Âyet-i kerîmelerde buyurulur:

“Düzenli seyreden güneşi ve «ay»ı size faydalı kıldı…” (İbrâhim, 33)

“Güneş ve ay bir hesaba göre hareket etmekte.” (er-Rahmân, 5)

Dünyadaki hayâtiyet güneş ile yakından irtibatlı. Dünya; dengesini, sıcaklığını, ışığını, her şeyini güneşin denge içerisindeki çalışmasına borçlu. Güneş, bizim emrimize âmâde kılınmış.

Fotosentez, güneş olmadan mümkün değil! Enerji kaynaklarımız olan kömür, petrol, doğalgaz hâkezâ.

Ayrıca; su döngüsü, yağmur ve rüzgârlar da yine güneşin enerjisinden istifade ile gerçekleşmekte. Güneşin yaydığı enerjinin sadece 2,2 milyarda biri yeryüzü tarafından yutulmakta, bütün insanlar da bu enerjiden istifade etmekte.

Yakın zamanda, uzay istasyonunda bulunan 6 kişilik bir astronot ekibi ile dünya arasında görüntülü canlı bağlantı kurularak onlara sorular soruldu. Konuşma içerisinde bir astronotun hakikati ifade sadedindeki şu cümlesi câlib-i dikkat:

“Yeni şeyler öğrendikçe aslında ne kadar az bildiğimizi görüyoruz!”

Peki Güneş hakkında neler biliyoruz?

Güneş, cüce yıldızlar sınıfına girmekte. Samanyolu Gök Adası’ndaki milyonlarca yıldızdan biri, fakat bize yakın olması sebebiyle diğer bütün yıldızlardan büyük görünmekte. Cüce tanımı da yine onun diğer yıldızlar ile mukayesesi neticesinde ortaya çıkmakta. Büyüklük olarak Güneş, dünya satıh (yüzey) alanının 12 bin katı genişliğe sahip.

15 milyon derece iç sıcaklığa sahip olan Güneş; yaydığı enerji göz önüne alındığında, saniyede 4,7 milyon ton kütle kaybetmekte. Başka bir deyişle güneş yılda kütlesinin 100 milyarda birini kaybetmekte, buna rağmen; «Güneş, dünya var olduğundan beri hiç değişmemiştir.» diyoruz.

%60’ı hidrojenden oluşan güneşin bu kadar güçlü enerji açığa çıkarması, ancak çekirdek tepkimeleri neticesinde oluşabilmekte. Bu tepkimeler içerisinde en önemlisi, proton-proton tepkimesi olarak adlandırılan çekirdek kaynaşması zinciri.

İnsanın dünyaya indirilmesinden çok daha önce bile, Güneş’in gayet kararlı ve dengeli bir yıldız olduğunu ölçebilmekteyiz. Hesaplamalara göre Güneş, 5 milyar yıl önce meydana geldi. O zaman uzaya yaydığı enerji, şimdi yaydığı enerjiden %30 daha düşüktü. O hâlde Güneş, verdiği enerjiyi günden güne artırmakta. Fakat bu o kadar hassas ve küçük bir artış ki, nisbet olarak bir yılda trilyonda 6’lık bir artışa tekabül etmekte. Bu değişimin günlük hayatımıza bir tesiri bulunmuyor, fakat hikmet nazarı ile bakan gözleri hayran bırakacak muhteşem bir dengenin nişânesi olarak bizleri hayrete düşürüyor.

Güneş;

-Kur’ân-ı Kerîm’in üzerinde en çok durduğu iki gök cisminden biri.

-Allâh’ın üzerine yemin ettiği gök cisimleri arasında yer almakta.

-Ehemmiyetine binâen başlı başına bir sûreye «eş-Şems Sûresi» ismi verilmekte.

-Güneş ismi Kur’ân-ı Kerim’de muhtelif kalıplarda otuz iki yerde zikredilmekte.

Bunlar ibret almak isteyenler için sayısız hikmetlerin anahtarı mesâbesindeki deliller.

MUHTEŞEM AKIŞ

Güneş’in iki türlü hareketi bulunmakta:

Samanyolu içindeki seyri;

Güneş, galaksi içerisinde başka bir takımyıldızına doğru saatte 72 bin kilometre hızla hareket etmekte. Bu yüksek hız ile galaksi merkezi etrafında dönmekte. Güneş’in merkez etrafındaki bir tur dönüşü 250 milyon yıl sürmekte.1

Güneş’in kendi ekseni etrafındaki seyri;

Âyet-i kerîmede buyurulur:

“Güneş, kendisi için belirlenen yerde akar (döner).

İşte bu, Azîz ve Alîm olan Allâh’ın takdiridir.” (Yâsîn, 38)

Güneş; yavaş dönen bir gök cismi olduğu için, hızlı dönen ve bu sebeple basık bir şekil alan (sferoid) yıldızların aksine düzgün bir küre yapısına sahip. Dönme periyodu; ekvator bölgesinde 25 gün, kutup bölgesinde 35 gün olarak hesaplanmakta. Meydana gelen 10 günlük fark, güneşin ekseni etrafında yaptığı diferansiyel dönme hareketinin bir neticesi. Yapısı itibarıyla tamamen sıvı hâlde bulunan güneşin ekvator bölgesi; dönmenin tesiri ile hızlanmakta ve kutuplarından daha yüksek bir hıza ulaşmakta, böylece dönüşünü daha erken tamamlamakta. Âyet-i kerîmede Güneş’in hareketi için «cereyan/akış» ifadesi kullanılmakta.

İç katmanları, kabuğu ve kutuplarıyla bütünlük içerisinde hareket eden dünyamız ile mukayese ettiğimizde çok şaşırtıcı bir yapı olarak karşımıza çıkan bu devinimli hareket, Güneş’e farklı hususiyetler kazandırmakta.2

SAYILAR YETMEZ!..

Yakın geçmişe kadar uzayın bu kadar büyük, yıldızların da bize bu kadar uzak olduğunu bilmiyorduk. Son asırdaki ilerlemelerle birlikte, yıldızların aslında tahmin edilenden çok daha uzakta olduğunu anladık.

Öyle ki; bu mesafeleri günlük hayatta kullandığımız uzunluk birimleri ile ifade ettiğimiz takdirde, anlaşılması zor rakamlar oluşmakta.

Bu yüzden, astronomide uzaklıkları ifade etmek için farklı birimler kullanmaktayız. Uzayda kullanılan uzaklık birimlerinden birisi AB denilen, «Astronomik Birim»dir. Bu uzunluk «Güneş ve Dünya» arasındaki mesafeyi «1» birim kabul eder. Dünyanın güneşten ortalama uzaklığı olan 150 milyon (149,6 milyon) kilometreye karşılık gelir.3

Bunun yanında uzay bilimlerinde;

“«Işık yılı» ışık hızı4 ile bir yılda alınan mesafeyi ifade eder (yaklaşık 9 trilyon kilometre) ve «Parsek» ışık yılının 3,26 katına tekabül eder.” tanımları kullanılır.

Meşhur bir bilgi olarak, Güneş’in ışığı bize 8 dakikada gelmektedir.

Başımızı semâya kaldırdığımızda, gördüğümüz Güneş’in ne kadar hârikulâde bir sanat eseri olduğunu bir kez daha müşâhede ediyoruz.

İnsan havsalasına sığmayan bu eşsiz kudreti, inceden inceye düşünmek ve hizmetimize sunulmuş olan bu eşsiz nimetin şükrânesi olarak derin derin tefekkür edebilmek niyazı ile…

_____________________________________________

1 Celal YENİÇERİ, «Güneş», TDV İslâm Ansiklopedisi, c. XIX, s. 292.
2 Patrik Martinez, I, 9; William J. Kaufmann III – Neil F.Comins, Discovering the Universe, s. 206, 212.
3 http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/yildizlarin-uzakligi-nasil-olculur
4 Işık bir saniyede 299.792 kilometre yol alır.