Gıdalardaki Katkı Maddeleri-6
Prof. Dr. Hasan DOĞRUYOL
İNSAN SAĞLIĞI İÇİN ZARARLI OLAN KATKI MADDELERİ
Katkı maddelerinin büyük bir bölümü maalesef insan sağlığı için zararlı maddelerdir. Bu zarar, çoğu kere alınan maddenin miktarına bağlıdır. Bazı özel durumlarda ise çok küçük miktarlarda olsa bile maddenin ortamda bulunması zararlı olabilmektedir. Zararlı etkileri aşağıdaki şekilde gruplandırmak mümkündür;
1. Hiperaktivite veya davranış bozukluğuna yol açanlar
2. Alerjik etkiye sahip olanlar
3. Karsinojenik (kanserojen) etkiye sahip olanlar
4. Mutasyon veya doğum anormalliğine yol açanlar
5. Kalp ve damar hastalıklarına yol açanlar
6. Genetik kirlilik
1.Hiperaktivite veya davranış bozukluğuna yol açanlar
Dikkat eksikliği hastalığı, minimal beyin fonksiyon kusuru hastalığı, aşırı enerjiklik… gibi çeşitli isimlerle adlandırılan çocukluk hiperaktivitesi, günümüzde sıklıkla karşılaşılan kavramlardan biri hâline gelmiştir. Bu hastalık sebebiyle çocuklarda görülen davranış bozukluklarında bir çeşitlilik söz konusudur. Bulgular arasında; dikkat dağınıklığı, engellemelere karşı tahammülsüzlük, ters mizaçlılık, duygu patlaması, saldırganlık, uyum güçlüğü, duygu oynaklığı, bunalma-kaygı, fevrî davranış, dikkat zaafı, algılama ve öğrenme kâbiliyeti eksikliği ön plândadır. Çocuk psikiyatri polikliniklerine başvuran hastalardan önemli bir kısmını hiperaktif çocuklar oluşturur. Kabaca hiperaktif çocuk oranları İngiltere’de % 9,3, Avustralya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde % 9, Almanya’da % 6 ve Yeni Zelanda’da % 5 civarındadır.
Hiperaktif çocuklar genelde, devamlı sağa-sola koşan, bir şeyle birkaç saniyeden fazla oyalanamayan, kabına sığmaz, atılgan ve ürkek bir kişilik yapısı gösterirler. Bazıları ise korku ve endişe emaresi göstermez, sakin bir yapı sergilerler. Bu çocuklar okulda son derece huzursuz, dikkatsiz, dalgın, anti-sosyal ve saldırganlığa meyilli davranışlar gösterirler. Bunların daha sonraki okul ve akademik hayatları da başarısızdır. Çocukluklarında hiperaktivite teşhisi almış çocukların okulu terk etme oranları, normal çocuklara oranla son derecede fazladır. Bunlarda ayrıca ilâç alma, alkol kullanma, araba kazası, suç işleme ve hâkim karşısına çıkma oranları yüksek bulunmuştur. Kısaca hiperaktif çocuklar yaşları ilerlese de rahat bir kişilik göstermezler, daha ziyade saldırgan, dalgın ve heyecanlı bir yapı sergilerler. Kuvvetli bir kişilikleri yoktur ve kuralları çiğnemeye yatkındırlar.
Hiperaktivitenin sebebi tam olarak açıklanamamıştır. Hastalığı açıklamaya yönelik birçok tıbbî ve psikolojik teori ortaya atılmıştır. Yıllardan beri bazı zehirli maddelerin ve çevre faktörlerinin hiperaktiviteye yol açabileceği yönünde çeşitli bilgiler söz konusudur. Dr. Benjamin F Feingold ve ekibi, 1964 yılında yaptıkları araştırmalarda gıdalardaki boyar maddeler benzeri düşük molekül ağırlıklı maddelerin hassas bünyelerde davranış bozukluklarına yol açtığını keşfetmiştir. Bununla katkı maddeleri ve benzeri kimyevî maddelerin çocuklarda hiperaktivite ve benzeri bozukluklara yol açtıkları ortaya çıkmıştır. Bulguları doğrudan bir hassasiyet artışı ile ilgili olan hiperkinetik davranışlı çocuklar, besinlerinden bu maddelerin çekilmesiyle tedavi edilmişlerdir. Benzer perhiz uygulanarak öğrenme zorluğu çeken çocuklarda da başarılı sonuçlar alınmıştır.
Çocukların perhizlerine katılan kimyevî renklendirici ve koruyucuların (artificial food colorings and preservatives) hiperaktif davranışa yol açıp açmadığını belirlemek maksadıyla 2004 yılında İngiltere’de Bateman ve arkadaşları tarafından yeni bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada çocuklara başlangıçta bir hafta kimyevî renklendirici ve koruyuculardan arındırılmış gıda uygulanmış ve sonra üç hafta boyunca rastgele seçilen gruplara renklendirici ve koruyucu verilmiştir. Çalışmanın sonunda kimyevî renklendirici ve koruyucuların perhizden çekilmesiyle hiperaktif davranışlarda anlamlı bir düşme, bu maddelerin verilmesiyle yine anlamlı bir yükselme ortaya çıktığı görülmüştür. Yazarlar bulgularına dayanarak, perhizlerine katılan kimyevî renklendirici ve koruyucuların çocuklarda aksi tesir yaptığı kanaatine varmış ve çocuk perhizlerinin kimyevî renklendirici ve koruyuculardan arındırılması gerektiğini vurgulamışlardır.
Diğer taraftan gıdada kullanılan kimyevî maddelerin toplu etkileri üzerinde yapılan bir çalışmada, Karen Lau ve arkadaşları gıdalarda normal olarak bulunan sıradan katkı maddelerinin hem tek tek hem de bir arada verildiklerinde sinir hücresi farklılaşıp olgunlaşmasını durdurduğunu göstermişlerdir. Çalışmada kullanılan kimyevî maddelerin miktarı, çocukların bir öğünde aldıkları katkı maddelerinin kanlarında ulaştıkları doz kadardı.
Bu konudaki araştırmalar artarak devam etmektedir. Bütün bu çalışmalar, özellikle renklendirici ve koruyucu etkili bazı katkı maddelerinin hiperaktivite ile doğrudan ilgisi olduğunu göstermektedir. Aşağıdaki E numaraları verilen katkı maddeleri bu çalışmalardan derlenmiştir.
Hiperaktiviteye Yol Açan
Katkı Maddelerinin Toplu Listesi