ÜSTÜN MAKİNELER

Ömer Sâmi HIDIR samihidir@gmail.com

Makine denince; metalden yapılmış, bir şeyden güç alıp iş yapan, dişli, mil gibi parçalardan oluşan bir düzenek aklımıza gelir. 

Meselâ bir vantilâtör düşünelim: 

Elektrik enerjisinden faydalanıp pervâneyi döndüren bu cihazda; dışarıdan gördüğümüz bir pervâne, arka tarafta bir motor ve ikisinin arasında bir mil vardır. Motordan gelen güç ile pervâne döner ve rüzgâr oluşturur. Böyle basit gibi görünen bir cihazın motorunu açsak, içinde ne kadar girift ve hassas bir sistem olduğunu görürüz. 

Tabiatta mekanik bir işleyiş yoktur; fakat molekül ölçeğinde, bizim yaptığımız makinelerden çok daha üstün ve verimli makineler vardır. Bunlar bütün canlıların hücrelerinde bulunan sistemlerin içerisinde yer alır. 

Mikrometre; metrenin milyonda biri, milimin binde biri bir uzunluktur. Bir bakteri de 2-5 mikrometre civarında bir uzunluğa sahiptir. Onun içindeki yapılar ise bunun da binde biri yâni nanometre ölçeğine kadar küçülür.   

Dr. Ezgi Karaca hücremizin içinde bulunan bu makineleri şöyle anlatmakta; 

“Hücre içinde  gördüğümüz makinelerin çalışma prensibi herhangi bir fabrikada, enerji üreten bir makineden farklı değildir!”

Hücrenin içerisinde faal durumda olan bütün biyo-makineleri bilemiyoruz. Bunların bazılarını sadece bilgisayar yardımı ile görünür hâle getirebiliyoruz. Modelleme usûlleri ile parçaların nasıl bütün hâline geldiğini ve bu bütünün nasıl çalıştığını anlamaya çalışıyoruz. 

Bir kemiğimiz kırıldığında; doktor, kırılan kemiğin durumunu görmek için bizden tomografi ister. Aynı şekilde bir bakterinin elektron tomografisini çekersek; orada yuvarlak, silindirik vs. küçük cisimler görürüz. Bunlara o hücrenin içindeki fabrikalar diyebiliriz: 

•Protein fabrikası;

•Ribozom, 

•Enerji santrali;

•Mitokondri, 

•Atık tesisi; 

•Golgi cisimciği gibi… 

Biyo-makineler bu fabrikanın da içinde olduğu için bir hayli küçüktürler. Bunlardan ilk başta gelen sistem; 

ENERJİ SANTRALİMİZ 

Enerji santrali olan mitokondriye baktığımızda, içinde enerji üreten binlerce birim olduğunu fark ediyoruz. 

Evde kullandığımız pervânelere benzetebileceğimiz bir mekanizma, mitokondride de mevcuttur. 

İki çeperli bir duvarı bulunan mitokondrinin iç ve dış bölgesi arasında iyon yoğunluğu farkı olduğu için, dışarıdan giren iyonlar altta bulunan diski çevirir. Adım adım dönen disk; üstteki başka bir modülü çalıştırır, onlar çalışınca da gerekli parçalar yan yana gelir ve reaksiyon oluşur. Neticede biz vücudumuzun enerjisi için gerekli olan temel molekülü üretmiş oluruz.^* Yani ATP’yi. 

Enerjinin vücutta kullanılabilir hâli olan ATP; 

-Vücutta yapı taşı olan protein sentezinde, yağ ve karbonhidrat üretiminde,

-Fizîkî hareketleri oluşturan kas kasılmalarında,

-Hormon salgısı gibi salgılama vazifelerinin gerçekleşmesinde,

-Sinir hücrelerinin birbiri ile irtibat kurması gibi birçok alanda kullanılır. 

Yani ATP temini olmadan; göremeyiz, duyamayız, işitemeyiz, kaslarımız tutmaz, düşünemeyiz bile…

Her gün kişinin kendi ağırlığı kadar ATP üretilir ve harcanır. 

Araba motorları dakikada en fazla 4-5 bin devirde çalışırken, bu pervâne hiç fâsıla vermeden 7-8 bin devirde çalışmakta ve üretim yapmaktadır. 

BAKTERİNİN PERVÂNESİ

Bakterilerin gözü yoktur. Civarında bir besin olduğunu hissederse ona yönelmesi gerekir veya kendisini tehdit eden bir antibiyotik olursa ondan kaçması. Bunun için kuyruk kısmında bulunan kamçı benzeri bir yapıyı pervâne olarak kullanır ve hareket eder.

Aynı yapı erkek üreme hücrelerinde de bulunur. Üreme hücresinin hareket kabiliyeti olmasa idi, insan neslinin çoğalması mümkün olmazdı. 

Daha önce bahsi geçen disk mekanizmasının aynısı burada da vardır. 

Aynı taban yapısı üzerinde hem ATP üretimi, hem de itici bir pervâne özelliği… Sanki bir başlık takınca hamur yoğuran, farklı bir başlık takınca çırpma özelliği kazanan mutfak robotu gibidir. 

Bu yapı o kadar muazzamdır ki, sanki bir dişli mekanizması ve vites kutusu vardır. Çünkü geri vitese alıp pervânenin ters yönde dönmesini de sağlayabilir. 

Eğer bakteri daha hızlı ilerlemek isterse veya ortam yoğunluğu artarsa, çevirici motor sayısı 12’ye kadar çıkabilir. 

Bu küçük yapıları çözmek için yapılan çalışmalar bize nanometre ölçeğinde oluşan hastalıkların, ârızaların tedavi yöntemlerinde daha fazla çözüm imkânı sağlamakta. Çeşitli hastalıklarla mücadele etmede yeni yolların bulunmasına imkân sağlamakta. 

Saatin bir dişlisi aşındığı zaman saatimiz durur. Yani dişli bozulur ve saat çalışmaz. Herhangi bir sebeple vücudumuzda dişli benzeri bir yapı bozulursa, hastalık meydana gelebilir. 

Hücrenin içine daha yakından bakarak nasıl bir işleyişi olduğunu araştırmak, bize sadece ihtiyaç olan noktayı tamir etme imkânı kazandırmakta. Yani sadece; «Dişli nasıl tamir edilir?» veya; «Dişliyi bozan sebep nedir?» sorusunun cevabını bularak hastalığa çare olabiliyoruz. 

Meselâ, korona virüsü düşünelim. Resimlerden âşinâ olduğumuz üzere virüs, top gibi bir yapıya benzemekte ve üzerinde küçük çıkıntılar bulunmaktadır. O küçük çıkıntılar sayesinde akciğer hücresine tutunmakta ve ona zarar vermektedir. Eğer o çıkıntıların tutunmasını engelleyici bir molekül üretip oraya bağlanmasını temin edersek, virüs tesir edemeyecektir. Yani asıl mevzu o molekülü oluşturabilmekte. 

Bir makine üretilmeden önce; plânlama, çizim, îmalât, montaj gibi safhalardan geçer. Gündelik hayatta kullandığımız hemen her cihaz için bu geçerlidir. Biyo-makine dediğimiz makineler ise birçok açıdan bildiğimiz cihazlardan çok daha üstündür.

Bir makinenin kendi kendine oluştuğunu hiçbir akıl sahibi kabul etmez. Birçok insanın emeği neticesinde keşfedilen bu eşsiz sanatı görmemek ne büyük bir nasipsizliktir. Bu derece hârikulâde bir sanat, ancak yüce bir sanatkârın eseri olabilir. Bu ve benzeri sanat hârikalarının her biri idrâk edenler için birer kevnî âyettir. Gören gözler için her varlık O’nu işaret etmededir… 

^{______________________}

* https://sarkac.org/2021/03/vucudumuzdaki-molekuler-makineler-ve-disiplinerarasi-arastirma

Nature’s Incredible ROTATING MOTOR – Smarter Every Day 300

The 7,800 RPM Motor that Powers Everything You Do｜ATP Synthase