Bağışıklık Sistemimiz -30- VÜCUDUMUZDA BİR MADEN
Uzm. Dr. Abdurrahman SARMIŞ asarmis@gmail.com
BAKIR
Bakır; hayatın devamı için elzem, temel bir eser mineraldir. Bütün vücut dokularında bulunur ve kırmızı kan hücrelerinin yapımı, sinir hücrelerinin ve bağışıklık sisteminin korunması için mühimdir. Ayrıca kollajen yapımı ve demir emilimine yardımcı olur ve enerji üretiminde de vazife yapar. Şimdi bu güzel nimet ile sıhhatimiz arasındaki irtibata daha yakından bakalım:
BAKIRIN MUHTEMEL FAYDALARI
Her şeyi kararında almak gerekliliği bakır elementi için de geçerlidir. Genelde sıhhatli ve düzgün beslenmeyle günlük bakır ihtiyacı çoğunlukla giderilir. Ancak, bakır eksikliği olanlarda; gıdâ takviyesi olarak, ilâç gibi verildiğinde ciddî faydalar görülmektedir.
Meselâ; İran’da yapılan araştırmada, menopoz sonrası kemik yoğunluğu düşük olan hanımların kanlarında bakır, magnezyum, çinko ve kalsiyum seviyelerinin de düşük olduğu görülmüştür.1 Menopoz sonrası kemik erimesi, birçok hanım için ciddî bir problemdir. Hattâ zayıf kemikler çabuk kırıldığı için; birçokları yatağa bağımlı hâle gelmekte, bu durum da çok daha ciddî problemlere yol açabilmektedir. İşte bu tarz hastalarda hekimine danışarak, uygun olan gıdâ takviyeleri verilebilir. Ancak, günlük yiyeceklerin de düzeltilmesi elzemdir.
Kalp, kanser ve alzheimer hastalığı konusunda ise, bakırla ilgili farklı sonuçlar elde eden araştırmalar mevcuttur. Bazıları bakır eksikliğinde bu hastalıkların riskinin arttığını söylerken, fazla bakırın bu rahatsızlıklara sebep olabileceğini gösteren araştırmalar da mevcuttur.2 Bu yüzden bu hastalıklar hakkında kesin bir hüküm şu anki çalışmalara göre veremeyiz. İleride yapılacak yeni araştırmalar bu karışıklığa ışık tutabilir.
BAKIR, NELERDE BULUNUR?
Bakır, yiyeceklerden az miktarda alınsa da beden için yeterli olduğundan dolayı, genelde eksikliği nâdiren görülmektedir. Ancak, şişmanlığın yani sağlıksız beslenmenin çok yaygın olduğu ABD ve Kanada’da yapılan bir araştırmada, nüfusun en az dörtte birinin, günlük yiyeceklerle yeterli miktarda bakır almadığı görülmüştür.3 Fastfood denilen hızlı ve hazır gıdâların bol tüketildiği bu ülkelerde; bu çeşit beslenmenin aslında ne kadar sağlıksız olduğu, bu vesileyle bir kez daha görülmektedir.
Hayvânî gıdâlardan karaciğer gibi sakatatlarda bol bulunan bakır; patates, bezelye, fasulyeler, yeşil sebzeler, kepekli tahıllar, badem, ceviz, üzüm, pekmez, zeytin, bal ve ayçiçeği çekirdeği ile vücuda rahatlıkla alınabilir. Fıstık ezmesi ve bitter çikolata da bakır içerir.
EKSİKLİĞİNDEKİ BELİRTİLER NELERDİR?
Bakırın en önemli vazifelerinden biri, bağırsaklardan demir emilimine yardımcı olmaktır. Dolayısıyla bakır eksikliğinde, demir seviyesi de beklenenden düşük olabilir. Demir eksikliği de kansızlığa sebep olarak; tâkatsizlik, çarpıntı, çabuk yorulma, merdiven çıkarken birinci katta yorulma, hâfıza problemleri gibi belirtilerin ortaya çıkmasına yol açabilir. Bağışıklık sistemine olan desteği sebebiyle de eksikliğinde; sık rahatsızlanma, çabuk iyileşememe gibi belirtiler görülebilir. Nötrofil dediğimiz; özellikle bakteri ve mantarlarla mücadelede, önemli olan hücrelerin yapımı için bakır önemlidir.
Özellikle menopoz sonrası kemik erimesi, maalesef ülkemizde de oldukça yaygındır. Bakır eksikliğinde daha kırılgan ve hassas kemikler olduğu görülmektedir. Bunların yanı sıra; soluk bir cilt, görme problemleri, dengeli yürümede zorluk, tiroid bezinin düzgün çalışmaması sebebiyle sürekli üşümek gibi belirtiler ciddî bakır eksikliğinde görülebilir.
C vitamini ile çinko takviyesi kullanmak da bakır eksikliğine yol açabilir. Çünkü bağırsaktan emilim sırasında bakır ile yarışırlar ve emilimini azaltabilirler.
Erken doğan bebekler ile özellikle kilo vermek için mide by-pass ameliyatı olanlar da bakır eksikliği açısından risk altındadır. Bu kişilerin, hekimleri tarafından düzenli olarak takip edilmesi önemlidir.
FAZLALIĞINA DİKKAT
Eksik olmadığı hâlde uzun süre fazlaca bakır takviyesi alınırsa veya kirli sebze, su vs. ile zehir seviyesinde bakır vücuda girerse; hayâtî problemlere yol açabilir. Sarılık, ishal, bulantı ve komaya gidecek kadar zihin bulanıklığı olabilir. Sonuçta bakır da bir ağır metaldir ve ağır metaller vücutta fazla biriktiğinde muhtelif hastalıklara sebep olabilirler.
BAKIR KAPLAR
Bu konuda merak edilen en önemli hususlardan biri de bakır kaplardan yeme ve içmenin sıhhatimiz üzerine etkisidir. Kalaylanmamış, bakımı yapılmamış bakır kapların ağır metaller açısından tehlikeli olduğunu kabul etsek de mevcut bakır kaplarda sıcak yemek konusunda farklı görüşler vardır.
Bir uzmana göre, kalaylanmış olsalar dahî bakır kaplar zehir saçarken; çoğu görüşe göre, bakımlıysa sağlıklıdır. Karşı çıkan uzman görüşüne göre, kalaylamada kullanılan alaşımların içeriğinde kadmiyum, alüminyum ve kurşun gibi ağır metaller yer alır.4 Eğer gerçekten bu ağır metaller bulunursa; yemek pişerken bu metaller yemeğe geçer ve maalesef sürekli maruziyette vücutta birikir, ilerleyen yaşlarda da alzheimer gibi ciddî rahatsızlıklara yol açabilir. Bu ağır metallerin bir kısmı kan ve idrar tahlilleriyle tespit edilse bile, teşhis sırasında bu testleri istemek, her zaman akla gelmemektedir. Daha çok meslekî maruziyet olanlarda bu tarz tahliller yapılmaktadır. Bu yüzden bakımsız bakır kaplarda yiyip içmek ciddî tehlike saçarken; kalaylanan bakır kaplar hakkında ise iyi araştırma yapmak, kullanılan malzemenin sıhhatli olup olmadığını öğrenmek, gerekirse analiz yaptırmak çok daha sıhhatli olacaktır.
Cenâb-ı Hak afiyet ve sıhhat üzere dâim eylesin!..
____________________________
1 Mahdavi-Roshan M, Ebrahimi M, Ebrahimi A. Copper, magnesium, zinc and calcium status in osteopenic and osteoporotic post-menopausal women. Clin Cases Miner Bone Metab. 2015;12(1):18-21.
2 https://www.healthline.com/health/heavy-metal-good-for-you-copper
3 DiNicolantonio JJ, Mangan D, O’Keefe JHCopper deficiency may be a leading cause of ischaemic heart diseaseOpen Heart 2018;5:e000784.
4 https://www.ilksesgazetesi.com/bakir-kaplar-zehir-saciyor