حق نفسلی خلق لسانی
حق نفسلی خلق لسانی
عاصم اوچار اوق
آتالر نە گوزل سویلەمش :
« انسانلر قونوشە قونوشە آڭلاشیر . »
بر لسانڭ كلمە خزینەسنی ، سوز وارلغنی اولوشدیران مهم بر مادە ، قالب سوزلردر . قالب سوزلر ؛ او لسانی قونوشان ملتڭ عرفندن ، گلەنگندن و بالخاصە اینانجلرندن طوغار .
بزم دیلمز ، عادتا دینمزلە یوغرولمش ، اونڭلە یڭیدن وار اولمشدر . لسان آراشدیرمەجیلری ، تركجەمزدە بشری مناسبتلردە قوللانیلان سوزلردە ؛ « الله » لفظینڭ چوق صاییدە قالبلاشمش سوزدە تاج ایدیلدیگنی گوسترییور .
لكن ، هر شیئییلە خیزلانان دنیامزدە ، آرتیق انسانلر لسانی ، سادەجە آننە – بابالرندن و چورەدن أوگرنمییورلر . بلكە دە داها چوق ؛ تلویزیون پروغراملری ، اینترنت ویدیولری و ركلاملر گبی « بر یرلردە أورەتیلمش » متنلردن أوگرنییورلر .
باتیدن ترجمە ایدیلن فیلملردە ، خوشلانمدیغی بر شئلە قارشیلاشان كیشی ؛
« قهر ایتسین ! » دییور . اوت ، باتی لسانندە بو حاللردە كفر و لعنت اوقومە كولتوری حاكم . بزم دە – مع الاسف – صوقاق لسانمزە ، آرغومزە بو یاییلمش . صوڭ زمانلردە چوریلن – سوزم اوڭا – قومَدی فیلملرندە سوركلی غلیظ كفرلرلە قونوشولمەسی و بو فیلملرڭ أولكەمزدە اڭ چوق سیر ایدیلن یاپیملر اولماسی ، سوز وارلغمزی چوق جدی معنادە تهدید ایدییور .
ذاتًا بر كولتور هجومی آلتندەیز . متنلرینی ، لساندن دینی اوزاقلاشدیرمەیی كندینە غایە ادینمش كیشیلرڭ حاضرلادیغی یرلی فیلم و دیزیلر دە ؛ عادتا بزم بیڭ ییللق كوكلریمزدن قوپوق بر لسان ایلە قونوشولان و بو قالب سوزلری یایان برر واسطە اولمقدە .
بوگون بوسنەيه گیتسەڭز ، اسلامی بر حیاتی اولمایان انسانلرڭ دە ، قارشیلاشدیغندە ؛ « سلام علیكم و علیكم سلام » دیدكلرینی گورورسڭز . چونكە مسلمانلر بویلە سلاملاشیرلر و اورادە ، بر مسلمانی صِربدن ، خیرواتدن آییران اڭ مهم أولچیلردن بری بو قالب سوزلردر .
فقط أولكەمزدە دیندن قصدًا اوزاقلاشدیریلمش بر حیات ایجاد ایدیلمەیە چالیشیلدی . بو اویدیرمە حیاتدە ، اللهڭ بر اسمینە گوندرمە یاپان ؛ « سلام » دعاسی یرینە ؛ « مرحبا » دنییور . غریبدر كە ، مرحبا دە عربجەدن آلديغمز بر تعبیردر ، لكن ؛ « خوش گلدڭ ، بورادە راحت ایچندە ، گوزل قارشیلاناجقسڭ . » مئالیندە ، مكان صاحبینڭ ، مسافرنە سویلەیەجگی بر سوزدر . طلع البدر ده گچن ؛
مَرْحَبًا یَا خَیْرَ دَاع !
« ای دعوتجی خوش گلدڭ . » مصراعنی خاطرلایابیلیرز .
دیمك كە ، حرفلر و كلمەلر گبی ، قالبلاشمش سوزلریمزە و دییملریمزە دە قصد ایتمك ایستەین بر تعرض وار . بزم مدافعەمز دە البتە ، طبیعی بر شكلدە كندی افادەلریمزە صاحب چیقمق ، بزە ؛ « گوزل ، طوغری ، معروف ، یوموشاق ، تأثیرلی قونوش ! » دیە أمر ایدن مولا فرماننە اڭ گوزل شكلدە إجابت ایتمك اولاجقدر . بویلەجە حیاتمزڭ هر كوشەسنی دعا ، ذكر و تفكر ایلە بولوشدیرمش اولورز . بو شكلدە ، بو دعالی سوزلرڭ حالت روحیەمزە گوزل تأثیرلرینی دە جلب ایتمش اولورز .
بو قالبلردن بعضیلرنی بِالذات ربمز أوگرتمشدر :
بوگون وفات خبری آلديغمزده سویلەدیگمز ، استرجاع سوز قالبی قرآنڭ أوگرتدیگی بر ادبدر :
او صبر ایدنلر ، كندیلرینە بر بلا گلدیگی زمان ؛
« إِنَّا لِلّٰەِ وَإِنَّا إِلَیْەِ رَاجِعُونَ : بز اللهڭ قوللرییز و بز اوڭا دونەجگز » دیرلر . ( البقرة ، ۱٥٦ )
ینە « إن شاء الله » دیمە تربیەسی بِالذات قرآنڭ تعلیم ایتدیگی بر حقیقتدر :
اللهڭ ديلەمسينه باغلامەدقجە ( إن شاء الله « اگر الله دیلرسە . » دیمەدكجە ) هیچ بر شئ ایچون ؛
« بونی یارین یاپاجغم ! » دیمە ! بونی اونوتدیغڭ تقدیردە اللهى آڭ و ؛
« اومارم ربم بنی ، طوغریە بوندن داها یاقین اولان بر یولە ایلتیر » دە ! ( الكهف ، ۲۳ – ۲٤ ؛ حضرت موسى إفادەلرندە بو قالبڭ قوللانیليشنه مثاللر ویریلمشدر : الكهف ، ٦٩ ؛ القصص ، ۲٧ )
گوردیگی گوزللكلری اللهه اسناد ایتمە ، شیمارمەمە ، گوزلرینی نظردن ، دویغولرینی كبر و حسددن قورومەنڭ و رضانڭ إفادەسی اولان ؛ « ماشاء الله ! » افادەسی دە ، بر قصە داخلیندە أوگرتیلیر :
باغینە گیردیگندە : ماشاء الله ! قوت یالڭز اللهندر ، دیسەیدڭ یا! .. ( الكهف ، ۳٩ )
أوستون قابلیتلرە ، صفتلرە « الله ویرگیسی » دیمەمز دە بوڭا بڭزر بر قالبدر .
قرآن كریم ، سلاملاشمە حقندە دە پرنسیبی ، « اَشیت یاخود داها ایی » أولچوسیلە ویرمشدر :
( بر مؤمن طرفندن ) بر سلاملە سلاملاندیغڭز زمان ، سز اوندن داها گوزلی ایلە قارشیلق ویرڭ ویا عین ایلە مقابلە ایدڭ ! «
( السلام علیكمه ؛ « و علیكم السلام و رحمت الله » ایلە ،
« السلام علیكم و رحمت الله » یە ، « و علیكم سلام و رحمت الله و بركاته » ایلە ،
« السلام علیكم و رحمت الله و بركاته » یە دە عین ایلە قارشیلق ویرڭ ! )
الله هر شیئڭ حسابنی گوروجی بولونییور . ( النساء ، ٨٦ : علی فكری یاوز مئالی )
حدثلردە أوگرتیلدیگی أوزرە آقصیران كیمسە ؛
الحمد للّٰه ! دیر . آقصیرانڭ حمد ایتدیگنی دویان مسلمان ؛
یرحمك الله دیە قارشیلق ویرر . بو افادە ؛
الله سڭا رحمتیلە معاملە ایتسین ! دیمكدر . آقصیران دە كندیسنە دعا ایدن مسلمان قرداشنە ؛
یهدينا و یهديكم الله : الله بزە دە سزە دە هدایتینی نصیب ایتسین ! دیە قارشیلق ویرر .
بو آیتلر ، سنت سنیەلر و بونلرلە همحال اولارق عصرلرجە استقامتلە یاشامش بر ملتڭ قلبندن و لسانندن سوزولن سوز قالبلرمز :
مؤمن بر عائلەدە بر چوجق دنیایە گلدیگنی ایشیتنجە ؛
الله خیرلی اوزون عمرلر ویرسین ، صالح اولاد اولسون ، خیر الخلف ( سزە دعا ایتدیرەجك ، خیرلی بر گلەجك نسل ) اولسون ! دینیر .
خستە زیارت ایدیلدیگندە ؛
الله شفالر ویرسین ! دینیر .
چكیلن اضطرابلر وارسە ؛
كفارت اولسون إن شاء الله ! دینیر .
وفات ایدن بر مؤمنڭ یاقینلرینە ؛
الله رحمت أیلەسین ، مكانی جنت اولسون . الله تقصیراتنی عفو ایتسين . دینیر ، هپمزڭ اللهه قاووشاجغی خاطرلاتیلیر . یاقینلری ؛
جناب حق گریدە قالانلرە صبر جمیل إحسان أیلەسین ! دیە تسلی ایدیلیر .
یولە چیقان ؛
اللهه ایصمارلادق ! دیر .
اوغورلایان ؛
سلامت دیلر .
یولجی ؛
سفر دعاسینی اوقور .
ینە بربرندن آیریلان ایكی دوست ؛
اللهه أمانت ! دیر .
گونمزدە باتی ترجمەلری و آڭلاتدیغمز دیندن اوزاقلاشدیرمە تلقینلریلە ؛
كندیڭە ایی باق ! طرزی ایچی بوش إفادەلر یاییلمەیە چالیشیلییور . سودكلریڭزی ، اللهه أمانت ایتمك ، اوڭا ایصمارلامق نرەدە ، كندیسنە كندیڭە ایی باق ! دیە امر ایتمك نرەدە . . .
همان هر خیرلی ایشە باشلاركن « بسملە » چكیلیر . افندیمز بسملەسز ایشڭ ، باشدن قوپوق اولدیغنی افادە ایتمشدر .
بو قالبلاشمش سوزلر ؛ سادەجە بشری مناسبتلردە ، كبارلق و نزاكت ایچون سویلەنن سوزلردن عبارت دگلدر . اجدادمز دە أوفكەلنیر ، قیزار ، انفعال گوسترمك ایستەدیگی آنلر اولوردی . اونلر او آنلردە ، بد دعا ، كفر و لعنت سوزلری یرینە ینە اڭ خیرلی تلقینلری افادە ایتدیلر :
أوزی آیت اولان ؛
إن الله مع الصابرين !.. دیدیلر . یعنی ؛
الله صبر ایدنلرلە برابردر . یا ربی ، بنی صبردن آییرمە ! دیە نیاز ایتدیلر .
فسبحان الله ! دیدیلر . بو سوز شاشقینلق دە افادە ایدر .
لا حولَ و لا قُوَّتَ إِلا بالله … دیدیلر . بعضاً قیصەجە ؛ لا حَوْلَ چكدیلر . جناب حقڭ ویردیگی گوچ و قوتی ، یاڭلیش بر یردە قوللانمقدن قاچینمایی كندیلرینە تلقین ایتدیلر . قارشیسندەكی بر حدسزلك یاپییورسە ؛
بن صبر ایتسەم دخی ، جناب حق بو یاڭلیشڭى ، بو دنیادە یاخود آخرتدە سڭا صوراجقدر ، خبریڭ اولسون ! ایقاظندە بولوندیلر .
لسان هر تورلی دویغویە ترجمان اولور . بزم دعالرلە بزنمش قالب سوزلریمزدە بو زنگینلك بول بول گورولور . مثلا بر انسان بر باشقەسنڭ ، دوشونجەسزلگنی گورسە ، اونی تحقیر ایدەجك سوزلر یرینە ؛
الله عقل فكر ویرسین ! دیر . برینە إصرار ایدركن یاخود بر یاڭلیشدن دوندیرمەیە چالیشیركن ؛
الله عشقنە ! دیر . الله رضاسی ایچون ! دیر . چونكە بر مؤمنڭ اڭ مقدس دگری ، الله عشقی و رضاسیدر .
سوزینی قوتلندیرمك ایچون یمینلر هر لساندە واردر . اسلام تربیەسی ، اللهدن باشقە بر وارلغە یمین ایتمەمەیی بزە أوگرتمشدر . بو سببلە ؛
والله بِالله تالله ! دیە یمین ایدرز . طبیعی یمین ایتمك تهلكەلی بر ایشدر . چونكە اللهى شاهد طوتمقدر . یالان یاڭلیش ، گلیشی گوزل یمین ایتمەمك گركیر .
بلا آغیزدن چیقان سوزە باغلیدر . دیە بر روایت واردر . بو سببلە انسانلر ، قونوشوركن بر بلا یاخود كوتولگی ذكر ایتمكدن قاچینیرلر . ذكر ایتمك زورندە قالیرلرسە دە ؛
الله محافظە ! ، حفظنا الله ، اللهم سن قورو . ، الله اسیرگەسين ! ، الله گوسترمەسین ! گبی إفادەلرلە برابر سویلرلر .
بعضاً مخاطبی ذكر ایدیلن شیدن استثنا ایتمك ایچون سویلەنن ؛ أوزریڭزە عافیت ، بن براز خستەیم . ، سزدن ایی اولماسین ، بر دوستم وار . گبی إفادەلر دە بویلەدر .
معاذ الله ! ، نعوذ بالله ! گبی إفادەلر دە ، لفظی معنالرینڭ یانندە ؛ كیشینڭ آڭلاتدیغی شیدن صاقینمق و الله صیغینمق ایستگنی افادە ایدر .
اوت ، بو قالب سوزلرڭ بعضیلری حقیقی / لفظی معنالری طیشندە دە معنالر قازانمشلردر . مثلا ؛ « استغفر الله » سوزی ، « اللهدن باغیشلانمەمی دیلییورم . » دیمكدر . تركجەمزدە ایسە ، مخاطبڭزڭ سزە قارشی بر أوگگوسنە ، التفاتنە قارشی ، تواضع افادەسی اولارق قوللانیلیر . مثلا بری سزی ؛
– چوق قیمتلی شویلە شویلە مكمل بر قرداشمز ، دیە طانیتدی . سز ؛
– استغفر الله المزدن گلنی پر قصور یاپمەیە غیرت ایدییورز ، دیرسڭز .
بونڭ یانندە ، مخاطبڭز – بویوك احتماللە تواضع ایچون – كندی كندیسنی كوتولرسە دە ، بو سوزلە اونی تنزیه ایدرسڭز .
– بز بو موضوعدە سزڭ ألڭزە صو دوكەمەیز افندیم!
– استغفر الله جانم ، اولور می ، بز سزدن أوگرنییورز .
امید و توكّلی إفادە ایتمك ایچون ، بالخاصە حركتە گچیلن تشبث آنلرندە ؛
الله كریم ! ، الله بویوكدر ! دیرز .
چارەسزلك آنندە ایسە ؛
اللهم سن بیوكسڭ ! دیە اوڭا التجا ایدرز .
بالخاصە ظفر امیدی ایچون ؛
الله بزملەدر ! دیرز . زور زمانلردن گچن كیشیلرە دعامز ؛
الله یار و یاردیمجیڭ اولسون .
مولا معینڭ اولسون . شكلیندەدر .
شبهە إفادەسی ایچون ؛
الله بیلیر ! قوللانیلیر . الله بیلیر بزم اوغلان شمدی نرەلردە طولانییوردر ! صوڭ زمانلردە بو قالب ؛ « كیم بیلیر ؟ » قالبنە مغلوب اولمەیە باشلادی .
كندی سوزینە اعتماد ایدیلمدیگنی حس ایتدیگندە ایسە انسان ؛
« الله بیلییور » قالبیلە سوزینە دستك آرار . یعنی سز اینانماسەڭز دە الله بیلییور ، دیە جناب حقڭ كندیسنە یاردیم ایدەجگینی افادە ایتمەیە چالیشیر . بوڭا بڭزر بر قالب دە ستم آنلرندە ؛ « نەلر چكدیگمی بر الله ، بر دە بن بیلیرم . » شكلیندەدر .
بتون بو قالبلر ، علم الهیە و قدَرە اینانجمزڭ لسانمزە نە قدر دریندن تأثیر ایتدیگینڭ إفادەلریدر . بو قالبڭ علْمی شكلینی دە عالِملر قوللانیر : بر خصوصدە قناعتلرینی سویلەدكدن صوڭرە نوط ایدرلر :
واللهُ أعلم بالصّواب . : طوغریسینی اڭ ایی بیلن اللهدر.
عِلمی اسلوب دیمشكن ، خطاب و كتابلر ؛ قرآن و سنت اذندە ، بسملە ، حمدلە و صلولە ایلە باشلار . الله آدیلە ، اوڭا حمد ایدرك و رسولينه ، آلینە ، اصحابنە و اتباعنە صلات و سلام گتیرەرك … اثرلرڭ مقدمەلری ایسە ؛
« توفیق اللهدندر .» ، « باشاری ، موفقیت آنجق اللهڭ اذنیلە گرچكلشیر . » شكلیندە تواضعلی بر نیاز ایلە بیتر .
« ایوالله ! » سوزی قبول و رضا آڭلاتیر . ترسیلە دە « ایوالله ایتمەمك » شكلیندە مِنتسزلك و مثبت مستغنیلك معناسندە قوللانیلیر .
« إن شاء الله » قالبینڭ یوقاریدە بحثی گچمشدی . بو إفادەیی ، سوز ویرمەیوب ، احتماللی بیراقمق ایچون قوللانمق دە یایغینلاشمشدر :
– گلەجك میسڭ ؟
– أه إن شاء الله .
بو معنایی برطرف ایتمك ایچون ، سوز ویرمك ، قرارلیلق إفادەسی گركدیگندە ؛
« بإذن الله » ، « اللهڭ اذنیلە » تعبیرلرینی ترجیح ایدرز :
– سنی گوندرسەم حلّ ایدر میسڭ ؟
– اللهڭ اذنیلە یاپارم . گوزیڭز آرقەدە قالماسین .
سوز قالبلری هپ دویغولریمزی و طرفمزی اورتەیە قویار . دینمزی إفادە ایدەجكسەك ؛
« – الحمد للّٰه مسلمانم . » دیرز . سوزیمزی حمد ایلە سوسلەمك ، تواضعنڭ دە شرطیدر . « الحمد للّٰه باشاردق . » گبی . نزاكت و ظرافت قالبلرینڭ مهم بر یكونی ، أوگونمەمە دویغوسیلە علاقەلی اولمشدر : بویوك برینە چوجقلرندن بحث ایدركن ؛
– أللریڭزدن أوپر ، اوچ أولادیمز وار ، دیمك ؛
« – بو اوین ملكیتی سزە می عائد ؟ » طرزی سؤاللر صورولدیغندە ؛
« – امانتجییز . » دیە بحث ایتمك گبی . قناعتندن ، اثرندن ، فكرندن بحث ایدركن دە ؛
« ناچیز قناعتم . » ، « عاجزانە شویلە دوشوندم . » گبی إفادەلر سچیلیر .
بو تواضع ، انسانلرڭ كندیلرندن بحث ایدركن دە ؛
« بندەڭز ، قولیڭز ، فقیر ، عاجز » گبی إفادەلر سچمەلرینە سببیت ویرمشدر . چونكە افندیمز قپالی قاپونڭ آردندن بیلە ؛ « بن » دینیلمەسندن خوشلانمامشدی .
بد دعا نە قدر ایستنمەسە دە دیلمزدە یر بولمشدر . بونلرڭ اڭ معصومی ؛
« اللهندن بولسون . » ، « ربمە حوالە ایتدم . » گبی سوزلردر . بر باشقە چارە اولارق ؛ بد دعانڭ صوڭنی « ویرمەسين » ، « ایتمەسین» شكلنه چویررلر . اڭ اییسی ، دیلمزی جزا ، بلا اوقومەیە هیچ آلیشدیرمامقدر . شاشیرتیجی بر طاورانیش قارشیسندە دە ؛
– الله اییلگیڭی ویرسین ، دیمەمز بویلە بر خیرە چویرمەدر .
لسانمزە یرلشمش ، جناب حق اسمیلە شرفلنمش قالبلر شعر دیلیلە دە شویلە إفادە ایدیلمشدر :
اڭ باشدە آناختار سوزیمز : « بسم الله . »
اڭ باشدە و اڭ صوڭدە كریمدر الله .
« حی » دن گلەرك ؛ « هو » یه گیدر هر بر شئ ،
طورمق نە دیمكدر یورویڭ : « یا الله ! »
سیر أیلەیەلم عالَمی ، حیرانلقلە ؛
یازسین گوزیمز هر یرە : « ماشاء الله ! »
حیرتلرە سوق ایتسە شاشیلماز ، خلاق ،
دیللر ایكی كز سویلەسین : « الله الله . »
اولماز مرضی أوفكە بو میدانلردە ،
صوڭ رادەیە گلمشسە : « فسبحان الله ! »
اذنیلە خدانڭ اولاجقدر هر شئ .
سوز ویرمەیز آنجق دیرز : « إن شاء الله . »
« الله ! » دیرز اڭ موتلو گوزل آنلردە ،
چوق قیزدیران الا ديديریر : « الا الله . »
معبودمی شاهد طوتارم ، ایستنسە ،
گرچكلری اثبات دیە : « واللهْ باللهْ ! »
مِـنَّـتـلرە ، ذلـتـلرە یـوقـدر لـكــن ،
حقدن نە گورورسەك سوزیمز : « ایوالله . »
ایصمارلارز اللهه ، وداع أيلەمەیز ،
إصرارمز : « اللهى سورسەڭ . » ؛ « لِلّٰە ! »
اوندن گلیرز ، مرجعمز حقدر حق .
مولايه دونن قوللرە : « إنا لِلە . . . »
مؤمن كیمە قیزسين ، نییە قورقسون تالی !
لا حولَ ولا قوتَ الا بالله !
خیرلرلە .
بو گوزل قالبلر ، اصلندە چوق داها زنگین بر كولتور میراثندن الدە آووجدە قالانلردر . دوریمزڭ ؛ « گون آیدین » گبی متەئورولوژیك بر تثبیتە بڭزەین تحف و بوش إفادەسی یرینە اجدادمز ؛
« صباح شریفلریڭز خیر اولسون افندیم . » دیرلردی .
باشلیجە تبریكمز ؛ « خیرلی اولسون . » شكلیندەدر . بر ایش یرینە گیرركن چیقاركن ؛ « خیرلی ایشلر . » دیلرز . خیر دیلەمك ، درین بر معنادر .
چونكە خیر ، بر انسانڭ « خوش » لاندیغی بسیط « ایی » لكلردن أوستدەدر . نیجە « خوشلاندیغمز » شیلر خیرلی دگلدر . نیجە خوشلانمدیغمز شیلر خیرلیدر . بو سببلە « خیرلی گونلر » دیلەمك ، « ایی گونلر » دیلەمكدن بر گوملك أوستوندر . چونكە بر شئ ، « ایی – خوش آما » خیرلی اولمایابیلیر .
بو سببلە ، مراقمزى گیدریركن ؛
– خیر اولا ، خیردر ؟ دیە سوزە همان خیر دعاسیلە باشلارز . ینە رؤیا آڭلاتانە سوزیمز ؛ « خیرلرە گلسین . » دیر . بلیرسزلكلرلە طولو ، اندیشەلی بكلەییشلرە ؛ « خیرلیسی . » دیرز . حتی چوق بر شئ حس ایتمەدیگمز أوچنجی شخصلر حقندە دە ؛ « حقندە خیرلیسنی دیلرم . » دیمەیی فضیلت بیلیرز . بو خیر دیلكلرینڭ ایچندە ، انسانلری خیر ایشلەمەیە ، خیراتدە بولونمایا دە بر تشویق واردر . جمری ، بنجیل كیشیلر حقندە ؛ « نە خیرنی گوردك كە ! » دینیر . وفاسزلردن ؛ « خیرسز » دیە بحث ایدیلیر .
قالبلرڭ ایچندە یان بر معنانڭ گیزلنمەسی ، « حلال » كلمەسندە دە واردر . تبریك و آلقیش صددندە ؛ « حلال اولسون ! » إفادەسی ، آلقیشلاناجق ، تبریك ایدیلەجك گوزللگڭ ایلك شرطینڭ حلال اولمق اولدیغنی فیصیلدار گبیدر . جنازە مراسمندەكی ؛
– حقلریڭزی حلال ایدڭ ! چاغریسنە ،
– حلال اولسون ! شكلیندە إجابت ایتمك ، حلالڭ گرچك معناسیدر . هركسڭ بربری أوزرندە حقلری واردر و قول حقلرینە جناب حق دە پرنسیپ اولارق مداخلە ایتمز . او حالدە هركسڭ حلاللشمەسی لازمدر . أوزرندەكی حقلری حلال ایتدیرمەسی لازمدر . بو سببلە عذر دیلركن ؛
– حقڭی حلال ایت ، دینیر . حلال او قدر مهمدر كە ، بر انسانڭ تمیزلگی ؛ « حلال سوت أممش » دیە إفادە ایدیلیر .
خیرڭ و حلالیڭ آردنجە « بركت » گلیر .
گونڭ ایلك آلیش ویریشی یاپیلدیغندە ؛ دكان صاحبی ؛
– سفتاح سندن بركت اللهدن ! دیر . سفتاح ، « استفتاح » یعنی « فتح اولونمە ، آچیلیش » كلمەسندن تركجەمزە مال اولمش بر كلمەمزدر .
آلیش ویریشدن صوڭرە صاتیجی ؛
– گولە گولە قوللانڭ / الله گوزل گونلردە گيمەیی / قوللانمەیی وسائره نصیب ایتسین ، دیر . مشتری دە ویردیگی پارەیە نیتلە ؛
– الله بركت ویرسین ، دیر .
یمك یڭیلن بر مجلسە گیررسەك ؛
– عافیت اولسون ، بركتلی اولسون ، دینیلیر . سفْرە باشندەكیلر همان دعوت ایدرك ؛
– بویورڭ برابر اولسون ، دیرلر .
خیری ، بركتی ، هر شیئی اللهدن بیلدیگمز و او بكلەدیگمز ایچون ، گچمشدەكی بر سلامتی إفادە ایچون دە « اللهدن » قالبنی قوللانیرز :
– اللهدن آناختاری یانمە المشم ، گبی . ینە حمد ایتمك ، كندینی أوگمەمك ، ینە جناب حقدن بیلمك .
نە قدر نزاكت و ظرافت گوسترسەك بز بر شئ یاپامایز . او زمان خیر دعالرە بیراقیرز سوزی :
تبسم ایتدیرنجە ؛
– سن بنی گولدیردڭ الله دە سنی گولدیرسون .
حال خاطری صورولان كیشیلر :
– الله خاطرڭزی یاپسین .
ألی أوپولن یاشلیلر :
– ال أوپنلریڭز چوق اولسون ، برخوردار اول اولادم !
صو إكرام ایدیلدیگندە :
– صو گبی عزیز اولاسڭ .
یاتانە :
– الله راحتلق ویرسین ،
– گیجەڭز مبارك اولسون .
غلوباللشن دنیادە مِلّی وارلغی محافظەنڭ اڭ مهم پارچەسی لساندر . لسان دە هر عصردە ترجمەلر ، آدابتاسیونلر و اویدیرمەلرلە یڭیدن قورولان دیل دگل ، عصرلرڭ عرفان میراثندن سوزولن بر لسان اولورسە ملی وارلغی محافظە ایدەبیلیر .
دیلینی حقدن قوپارمایانلرە ، دیلنە باطل بولاشدیرمایانلرە نە موتلو . . .