حق ‏نفسلی خلق ‏لسانی

حق ‏نفسلی خلق ‏لسانی

 

 

 

‏عاصم اوچار اوق

 

 

 

آتالر ‏نە گوزل سویلەمش :

 

« انسانلر قونوشە قونوشە آڭلاشیر . »

 

بر ‏لسانڭ كلمە ‏خزینەسنی ، ‏سوز وارلغنی اولوشدیران مهم بر ‏مادە ، ‏قالب ‏سوزلردر . ‏قالب ‏سوزلر ؛ او ‏لسانی قونوشان ملتڭ ‏عرفندن ، گلەنگندن ‏و بالخاصە اینانجلرندن طوغار .

 

بزم دیلمز ، عادتا دینمزلە یوغرولمش ، اونڭلە ‏یڭیدن ‏وار اولمشدر . ‏لسان آراشدیرمەجیلری ، تركجەمزدە بشری مناسبتلردە قوللانیلان ‏سوزلردە ؛ « ‏الله » ‏لفظینڭ چوق ‏صاییدە ‏قالبلاشمش ‏سوزدە ‏تاج ایدیلدیگنی گوسترییور .

 

‏لكن ، هر شیئییلە ‏خیزلانان ‏دنیامزدە ، آرتیق انسانلر ‏لسانی ، ‏سادەجە آننە – بابالرندن ‏و چورەدن أوگرنمییورلر . بلكە دە داها چوق ؛ تلویزیون ‏پروغراملری ، اینترنت ‏ویدیولری ‏و ركلاملر ‏گبی « بر ‏یرلردە أورەتیلمش » ‏متنلردن أوگرنییورلر .

 

باتیدن ترجمە ایدیلن ‏فیلملردە ، خوشلانمدیغی بر ‏شئلە قارشیلاشان ‏كیشی ؛

 

« قهر ایتسین ! » دییور . ‏اوت ، باتی ‏لسانندە بو حاللردە كفر ‏و لعنت اوقومە كولتوری حاكم . بزم دە – ‏مع الاسف – ‏صوقاق ‏لسانمزە ، آرغومزە بو یاییلمش . ‏صوڭ ‏زمانلردە چوریلن – ‏سوزم اوڭا – قومَدی ‏فیلملرندە ‏سوركلی ‏غلیظ كفرلرلە قونوشولمەسی ‏و بو ‏فیلملرڭ أولكەمزدە ‏اڭ چوق سیر ایدیلن ‏یاپیملر اولماسی ، ‏سوز وارلغمزی چوق جدی معنادە ‏تهدید ایدییور .

 

‏ذاتًا بر كولتور هجومی آلتندەیز . ‏متنلرینی ، ‏لساندن ‏دینی اوزاقلاشدیرمەیی ‏كندینە ‏غایە ادینمش ‏كیشیلرڭ حاضرلادیغی ‏یرلی ‏فیلم ‏و دیزیلر دە ؛ عادتا بزم بیڭ ‏ییللق كوكلریمزدن قوپوق بر ‏لسان ‏ایلە قونوشولان ‏و بو ‏قالب ‏سوزلری ‏یایان برر ‏واسطە اولمقدە .

 

بوگون بوسنەيه ‏گیتسەڭز ، ‏اسلامی بر ‏حیاتی اولمایان انسانلرڭ دە ، قارشیلاشدیغندە ؛ « سلام علیكم ‏و علیكم ‏سلام » دیدكلرینی گورورسڭز . چونكە مسلمانلر بویلە سلاملاشیرلر ‏و اورادە ، بر مسلمانی صِربدن ، ‏خیرواتدن آییران ‏اڭ مهم أولچیلردن بری بو ‏قالب ‏سوزلردر .

 

‏فقط أولكەمزدە ‏دیندن ‏قصدًا اوزاقلاشدیریلمش بر ‏حیات ‏ایجاد ایدیلمەیە چالیشیلدی . بو اویدیرمە ‏حیاتدە ، ‏اللهڭ بر ‏اسمینە گوندرمە یاپان ؛ « ‏سلام » دعاسی ‏یرینە ؛ « مرحبا » دنییور . ‏غریبدر ‏كە ، مرحبا دە عربجەدن آلديغمز بر ‏تعبیردر ، لكن ؛ « خوش گلدڭ ، بورادە راحت ‏ایچندە ، گوزل قارشیلاناجقسڭ . » ‏مئالیندە ، مكان ‏صاحبینڭ ، مسافرنە سویلەیەجگی بر ‏سوزدر . طلع البدر ده گچن ؛

 

مَرْحَبًا ‏یَا ‏خَیْرَ دَاع !

 

« ‏ای دعوتجی خوش گلدڭ . » مصراعنی خاطرلایابیلیرز .

 

‏دیمك ‏كە ، حرفلر ‏و كلمەلر ‏گبی ، ‏قالبلاشمش سوزلریمزە ‏و ‏دییملریمزە دە ‏قصد ایتمك ایستەین بر ‏تعرض ‏وار . بزم ‏مدافعەمز دە ‏البتە ، طبیعی بر شكلدە ‏كندی ‏افادەلریمزە ‏صاحب چیقمق ، بزە ؛ « گوزل ، ‏طوغری ، معروف ، ‏یوموشاق ، ‏تأثیرلی قونوش ! » ‏دیە أمر ایدن مولا ‏فرماننە ‏اڭ گوزل شكلدە إجابت ‏ایتمك اولاجقدر . بویلەجە حیاتمزڭ هر ‏كوشەسنی دعا ، ‏ذكر ‏و ‏تفكر ‏ایلە بولوشدیرمش اولورز . بو شكلدە ، بو دعالی ‏سوزلرڭ حالت ‏روحیەمزە گوزل ‏تأثیرلرینی دە جلب ایتمش اولورز .

 

بو قالبلردن بعضیلرنی بِالذات ربمز أوگرتمشدر :

 

بوگون ‏وفات ‏خبری آلديغمزده سویلەدیگمز ، استرجاع ‏سوز قالبی قرآنڭ أوگرتدیگی بر ‏ادبدر :

 

او صبر ایدنلر ، ‏كندیلرینە بر ‏بلا گلدیگی ‏زمان ؛

 

« إِنَّا لِلّٰەِ ‏وَ‏إِنَّا إِلَیْەِ رَاجِعُونَ : بز ‏اللهڭ قوللرییز ‏و بز اوڭا دونەجگز » دیرلر . ( البقرة ، ۱٥٦ )

 

‏ینە « إن شاء الله » دیمە ‏تربیەسی بِالذات قرآنڭ ‏تعلیم ایتدیگی بر ‏حقیقتدر :

 

 ‏اللهڭ ‏ديلەمسينه باغلامەدقجە ( إن شاء الله « ‏اگر ‏الله دیلرسە . » دیمەدكجە ) ‏هیچ بر ‏شئ ‏ایچون ؛ 

 

« بونی یارین یاپاجغم ! » دیمە ! بونی اونوتدیغڭ ‏تقدیردە ‏اللهى آڭ ‏و ؛ 

 

« اومارم ربم بنی ، طوغریە بوندن داها ‏یاقین اولان بر ‏یولە ایلتیر » دە !  ( الكهف ، ۲۳ – ۲٤ ؛ حضرت موسى ‏إفادەلرندە بو قالبڭ قوللانیليشنه مثاللر ویریلمشدر : الكهف ، ٦٩ ؛ القصص ، ۲٧ )

 

گوردیگی گوزللكلری ‏اللهه اسناد ایتمە ، شیمارمەمە ، گوزلرینی نظردن ، ‏دویغولرینی كبر ‏و حسددن قورومەنڭ ‏و رضانڭ إفادەسی اولان ؛ « ‏ماشاء الله ! » ‏افادەسی دە ، بر ‏قصە داخلیندە أوگرتیلیر :

 

باغینە گیردیگندە : ‏ماشاء الله ! قوت ‏یالڭز ‏اللهندر ، دیسەیدڭ ‏یا! ..  ( الكهف ، ۳٩ )

 

‏أوستون ‏قابلیتلرە ، ‏صفتلرە « ‏الله ‏ویرگیسی » دیمەمز دە بوڭا بڭزر بر ‏قالبدر .

 

قرآن ‏كریم ، سلاملاشمە ‏حقندە دە پرنسیبی ، « ‏اَشیت ‏یاخود داها ‏ایی » ‏أولچوسیلە ‏ویرمشدر :

 

 ( بر مؤمن طرفندن ) بر ‏سلاملە ‏سلاملاندیغڭز ‏زمان ، ‏سز اوندن داها گوزلی ‏ایلە ‏قارشیلق ویرڭ ‏ویا عین ‏ایلە ‏مقابلە ایدڭ !  « 

 

( السلام علیكمه ؛ « ‏و علیكم ‏السلام و ‏رحمت الله » ‏ایلە ، 

 

« السلام علیكم ‏و رحمت الله » ‏یە ، « ‏و علیكم ‏سلام ‏و رحمت الله ‏و بركاته » ‏ایلە ، 

 

« السلام علیكم ‏و رحمت الله ‏و بركاته » ‏یە دە عین ‏ایلە ‏قارشیلق ویرڭ ! )

 

‏الله هر شیئڭ حسابنی گوروجی بولونییور . ( النساء ، ٨٦ : علی ‏فكری یاوز ‏مئالی )

 

حدثلردە أوگرتیلدیگی ‏أوزرە آقصیران ‏كیمسە ؛

 

‏الحمد للّٰه ! ‏دیر . آقصیرانڭ حمد ایتدیگنی دویان مسلمان ؛

 

 ‏یرحمك الله ‏دیە ‏قارشیلق ویرر . بو ‏افادە ؛

 

 ‏الله ‏سڭا رحمتیلە ‏معاملە ایتسین ! ‏دیمكدر . آقصیران دە ‏كندیسنە دعا ایدن مسلمان قرداشنە ؛

 

یهدينا و یهديكم الله : ‏الله بزە دە سزە دە ‏هدایتینی ‏نصیب ایتسین ! ‏دیە ‏قارشیلق ویرر .

 

بو آیتلر ، ‏سنت ‏سنیەلر ‏و بونلرلە همحال اولارق عصرلرجە استقامتلە یاشامش بر ملتڭ قلبندن ‏و ‏لسانندن سوزولن ‏سوز قالبلرمز :

 

مؤمن بر عائلەدە بر چوجق ‏دنیایە گلدیگنی ایشیتنجە ؛

 

‏الله ‏خیرلی اوزون ‏عمرلر ویرسین ، ‏صالح ‏اولاد اولسون ، ‏خیر الخلف ( سزە دعا ایتدیرەجك ، ‏خیرلی بر ‏گلەجك نسل ) اولسون ! دینیر .

 

‏خستە ‏زیارت ایدیلدیگندە ؛

 

‏الله شفالر ویرسین ! دینیر .

 

چكیلن اضطرابلر ‏وارسە ؛

 

كفارت اولسون إن شاء الله ! دینیر .

 

‏وفات ایدن بر مؤمنڭ ‏یاقینلرینە ؛

 

‏الله رحمت أیلەسین ، مكانی جنت اولسون . ‏الله ‏تقصیراتنی عفو ایتسين . دینیر ، هپمزڭ ‏اللهه قاووشاجغی خاطرلاتیلیر . ‏یاقینلری ؛

 

جناب حق ‏گریدە قالانلرە ‏صبر جمیل إحسان أیلەسین ! ‏دیە ‏تسلی ایدیلیر .

 

‏یولە چیقان ؛

 

‏اللهه ایصمارلادق ! ‏دیر .

 

اوغورلایان ؛

 

‏سلامت دیلر .

 

‏یولجی ؛

 

‏سفر دعاسینی اوقور .

 

‏ینە بربرندن آیریلان ‏ایكی دوست ؛

 

‏اللهه أمانت ! ‏دیر .

 

گونمزدە باتی ترجمەلری ‏و آڭلاتدیغمز ‏دیندن اوزاقلاشدیرمە ‏تلقینلریلە ؛

 

‏كندیڭە ‏ایی باق ! ‏طرزی ایچی بوش ‏إفادەلر یاییلمەیە چالیشیلییور . سودكلریڭزی ، ‏اللهه أمانت ‏ایتمك ، اوڭا ‏ایصمارلامق ‏نرەدە ، ‏كندیسنە ‏كندیڭە ‏ایی باق ! ‏دیە ‏امر ایتمك ‏نرەدە . . .

 

همان هر ‏خیرلی ‏ایشە باشلاركن « بسملە » چكیلیر . افندیمز بسملەسز ایشڭ ، باشدن قوپوق اولدیغنی ‏افادە ایتمشدر .

 

بو ‏قالبلاشمش ‏سوزلر ؛ ‏سادەجە بشری مناسبتلردە ، ‏كبارلق ‏و نزاكت ‏ایچون سویلەنن ‏سوزلردن عبارت دگلدر . ‏اجدادمز دە ‏أوفكەلنیر ، قیزار ، انفعال گوسترمك ایستەدیگی آنلر اولوردی . اونلر او آنلردە ، بد دعا ، كفر ‏و لعنت ‏سوزلری ‏یرینە ‏ینە ‏اڭ ‏خیرلی ‏تلقینلری ‏افادە ‏ایتدیلر :

 

أوزی آیت اولان ؛

 

 ‏إن الله ‏مع الصابرين !.. دیدیلر . ‏یعنی ؛

 

‏الله صبر ایدنلرلە برابردر . ‏یا ‏ربی ، بنی ‏صبردن آییرمە ! ‏دیە ‏نیاز ‏ایتدیلر .

 

فسبحان الله ! دیدیلر . بو ‏سوز ‏شاشقینلق دە ‏افادە ‏ایدر .

 

‏لا ‏حولَ ‏و ‏لا قُوَّتَ إِلا بالله … دیدیلر . بعضاً ‏قیصەجە ؛ ‏لا ‏حَوْلَ  چكدیلر . جناب حقڭ ویردیگی گوچ ‏و قوتی ، یاڭلیش بر یردە ‏قوللانمقدن قاچینمایی ‏كندیلرینە ‏تلقین ‏ایتدیلر . قارشیسندەكی بر حدسزلك یاپییورسە ؛

 

بن صبر ایتسەم دخی ، جناب حق بو ‏یاڭلیشڭى ، بو ‏دنیادە ‏یاخود آخرتدە ‏سڭا صوراجقدر ، ‏خبریڭ اولسون !  ایقاظندە بولوندیلر .

 

‏لسان هر ‏تورلی ‏دویغویە ‏ترجمان اولور . بزم دعالرلە بزنمش ‏قالب سوزلریمزدە بو ‏زنگینلك بول بول گورولور . مثلا بر انسان بر باشقەسنڭ ، ‏دوشونجەسزلگنی گورسە ، اونی ‏تحقیر ایدەجك ‏سوزلر ‏یرینە ؛

 

‏الله عقل ‏فكر ویرسین ! ‏دیر . برینە إصرار ایدركن ‏یاخود بر ‏ یاڭلیشدن دوندیرمەیە چالیشیركن ؛

 

‏الله عشقنە ! ‏دیر . ‏الله رضاسی ‏ایچون ! ‏دیر . چونكە بر مؤمنڭ ‏اڭ مقدس دگری ، ‏الله عشقی ‏و رضاسیدر .

 

سوزینی ‏قوتلندیرمك ‏ایچون ‏یمینلر هر ‏لساندە ‏واردر . اسلام ‏تربیەسی ، ‏اللهدن باشقە بر وارلغە ‏یمین ایتمەمەیی بزە أوگرتمشدر . بو ‏سببلە ؛

 

‏والله بِالله تالله ! ‏دیە ‏یمین ایدرز . ‏طبیعی ‏یمین ‏ایتمك ‏تهلكەلی بر ایشدر . چونكە ‏اللهى شاهد ‏طوتمقدر . ‏یالان یاڭلیش ، ‏گلیشی گوزل ‏یمین ایتمەمك گركیر .

 

‏بلا آغیزدن چیقان ‏سوزە باغلیدر . ‏دیە بر ‏روایت ‏واردر . بو ‏سببلە انسانلر ، قونوشوركن بر ‏بلا ‏یاخود كوتولگی ‏ذكر ایتمكدن قاچینیرلر . ‏ذكر ایتمك زورندە قالیرلرسە دە ؛

 

‏الله ‏محافظە ! ، حفظنا الله ، ‏اللهم ‏سن قورو . ، ‏الله اسیرگەسين ! ، ‏الله گوسترمەسین ! ‏گبی ‏إفادەلرلە برابر سویلرلر .

 

بعضاً مخاطبی ذكر ایدیلن شیدن استثنا ‏ایتمك ‏ایچون سویلەنن ؛ أوزریڭزە عافیت ، بن براز ‏خستەیم . ، سزدن ‏ایی اولماسین ، بر دوستم ‏وار . ‏گبی إفادەلر دە بویلەدر .

 

‏معاذ الله ! ، نعوذ بالله ! ‏گبی إفادەلر دە ، ‏لفظی معنالرینڭ یانندە ؛ ‏كیشینڭ آڭلاتدیغی شیدن صاقینمق ‏و ‏الله ‏صیغینمق ایستگنی ‏افادە ‏ایدر .

 

‏اوت ، بو ‏قالب ‏سوزلرڭ بعضیلری حقیقی / لفظی معنالری ‏طیشندە دە معنالر قازانمشلردر . مثلا ؛ « ‏استغفر الله » ‏سوزی ، « ‏اللهدن باغیشلانمەمی ‏دیلییورم . » ‏دیمكدر . تركجەمزدە ‏ایسە ، مخاطبڭزڭ سزە ‏قارشی بر ‏أوگگوسنە ، التفاتنە ‏قارشی ، تواضع ‏افادەسی اولارق قوللانیلیر . مثلا بری سزی ؛

 

– چوق ‏قیمتلی ‏شویلە ‏شویلە مكمل بر قرداشمز ،  ‏دیە ‏طانیتدی . ‏سز ؛

 

– ‏استغفر الله المزدن ‏گلنی ‏پر قصور یاپمەیە ‏غیرت ایدییورز ، دیرسڭز .

 

بونڭ یانندە ، مخاطبڭز – ‏بویوك احتماللە تواضع ‏ایچون – ‏كندی ‏كندیسنی كوتولرسە دە ، بو ‏سوزلە اونی ‏تنزیه ایدرسڭز .

 

– بز بو موضوعدە سزڭ ألڭزە ‏صو ‏دوكەمەیز ‏افندیم!

 

– ‏استغفر الله جانم ، اولور می ، بز سزدن أوگرنییورز . 

 

‏امید ‏و ‏توكّلی إفادە ‏ایتمك ‏ایچون ، بالخاصە حركتە گچیلن ‏تشبث آنلرندە ؛

 

 ‏الله ‏كریم ! ، ‏الله ‏بویوكدر ! ‏دیرز .

 

چارەسزلك آنندە ‏ایسە ؛

 

‏اللهم ‏سن بیوكسڭ ! ‏دیە اوڭا التجا ایدرز .

 

بالخاصە ‏ظفر ‏امیدی ‏ایچون ؛

 

‏الله بزملەدر ! ‏دیرز . ‏زور ‏زمانلردن گچن ‏كیشیلرە دعامز ؛

 

‏الله ‏یار ‏و ‏یاردیمجیڭ اولسون .

 

مولا معینڭ اولسون .  ‏شكلیندەدر .

 

‏شبهە إفادەسی ‏ایچون ؛

 

 ‏الله بیلیر !  قوللانیلیر . ‏الله بیلیر بزم اوغلان ‏شمدی ‏نرەلردە طولانییوردر !  ‏صوڭ ‏زمانلردە بو ‏قالب ؛ « ‏كیم بیلیر ؟ » قالبنە مغلوب اولمەیە باشلادی .

 

‏كندی ‏سوزینە اعتماد ایدیلمدیگنی حس ایتدیگندە ‏ایسە انسان ؛

 

‏« الله بیلییور » قالبیلە ‏سوزینە دستك آرار . ‏یعنی ‏سز ‏اینانماسەڭز دە ‏الله بیلییور ، ‏دیە جناب حقڭ ‏كندیسنە ‏یاردیم ایدەجگینی ‏افادە ایتمەیە چالیشیر . بوڭا بڭزر بر ‏قالب دە ‏ستم آنلرندە ؛ « ‏نەلر چكدیگمی بر ‏الله ، بر دە بن بیلیرم . » ‏شكلیندەدر .

 

‏بتون بو قالبلر ، علم ‏الهیە ‏و قدَرە اینانجمزڭ ‏لسانمزە ‏نە قدر ‏دریندن ‏تأثیر ایتدیگینڭ ‏إفادەلریدر . بو قالبڭ ‏علْمی ‏شكلینی دە عالِملر قوللانیر : بر خصوصدە قناعتلرینی سویلەدكدن ‏صوڭرە نوط ایدرلر :

 

 واللهُ أعلم بالصّواب . : ‏طوغریسینی ‏اڭ ‏ایی بیلن ‏اللهدر.

 

‏عِلمی اسلوب دیمشكن ، خطاب ‏و كتابلر ؛ قرآن ‏و ‏سنت اذندە ، بسملە ، ‏حمدلە ‏و ‏صلولە ‏ایلە باشلار . ‏الله آدیلە ، اوڭا حمد ایدرك ‏و رسولينه ، آلینە ، اصحابنە ‏و اتباعنە ‏صلات و ‏سلام گتیرەرك … ‏اثرلرڭ مقدمەلری ‏ایسە ؛

 

« ‏توفیق ‏اللهدندر .» ، « باشاری ، موفقیت آنجق ‏اللهڭ اذنیلە گرچكلشیر . » ‏شكلیندە تواضعلی بر ‏نیاز ‏ایلە بیتر .

 

« ‏ایوالله ! » ‏سوزی قبول ‏و رضا آڭلاتیر . ‏ترسیلە دە « ‏ایوالله ایتمەمك » ‏شكلیندە مِنتسزلك ‏و مثبت مستغنیلك معناسندە قوللانیلیر .

 

« إن شاء الله » قالبینڭ ‏یوقاریدە بحثی گچمشدی . بو إفادەیی ، ‏سوز ویرمەیوب ، احتماللی بیراقمق ‏ایچون ‏قوللانمق دە یایغینلاشمشدر :

 

– ‏گلەجك میسڭ ؟ 

 

– ‏أه إن شاء الله . 

 

بو معنایی برطرف ‏ایتمك ‏ایچون ، ‏سوز ‏ویرمك ، ‏قرارلیلق ‏إفادەسی گركدیگندە ؛

 

« بإذن الله » ، ‏« اللهڭ اذنیلە ‏» تعبیرلرینی ‏ترجیح ایدرز :

 

– ‏سنی گوندرسەم حلّ ایدر میسڭ ؟ 

 

– ‏اللهڭ اذنیلە یاپارم . گوزیڭز آرقەدە قالماسین . 

 

‏سوز قالبلری هپ ‏دویغولریمزی ‏و ‏طرفمزی اورتەیە ‏قویار . دینمزی إفادە ایدەجكسەك ؛

 

« – ‏الحمد للّٰه مسلمانم . » ‏دیرز . سوزیمزی حمد ‏ایلە ‏سوسلەمك ، تواضعنڭ دە شرطیدر . « ‏الحمد للّٰه باشاردق . » ‏گبی . نزاكت ‏و ‏ظرافت قالبلرینڭ مهم بر ‏یكونی ، أوگونمەمە ‏دویغوسیلە علاقەلی اولمشدر : ‏بویوك برینە چوجقلرندن بحث ایدركن ؛

 

– أللریڭزدن أوپر ، اوچ أولادیمز ‏وار ، ‏دیمك ؛ 

 

« – بو ‏اوین ملكیتی سزە می عائد ؟ » ‏طرزی ‏سؤاللر صورولدیغندە ؛

 

« – ‏امانتجییز . » ‏دیە بحث ایتمك ‏گبی . قناعتندن ، ‏اثرندن ، ‏فكرندن بحث ایدركن دە ؛

 

« ‏ناچیز قناعتم . » ، « عاجزانە ‏شویلە دوشوندم . » ‏گبی ‏إفادەلر ‏سچیلیر .

 

بو تواضع ، انسانلرڭ ‏كندیلرندن بحث ایدركن دە ؛

 

« بندەڭز ، قولیڭز ، ‏فقیر ، عاجز » ‏گبی إفادەلر سچمەلرینە سببیت ‏ویرمشدر . چونكە افندیمز ‏قپالی قاپونڭ آردندن بیلە ؛ « بن » دینیلمەسندن خوشلانمامشدی .

 

‏بد دعا ‏نە قدر ایستنمەسە دە دیلمزدە ‏یر بولمشدر . بونلرڭ ‏اڭ معصومی ؛

 

« ‏اللهندن بولسون . » ، « ربمە ‏حوالە ایتدم . » ‏گبی ‏سوزلردر . بر باشقە چارە اولارق ؛ بد دعانڭ ‏صوڭنی « ویرمەسين » ، « ایتمەسین» شكلنه چویررلر . ‏اڭ ‏اییسی ، دیلمزی جزا ، ‏بلا اوقومەیە ‏هیچ آلیشدیرمامقدر . ‏شاشیرتیجی بر طاورانیش قارشیسندە دە ؛

 

– ‏الله اییلگیڭی ویرسین ، دیمەمز بویلە بر ‏خیرە چویرمەدر .

 

‏لسانمزە یرلشمش ، جناب حق اسمیلە شرفلنمش قالبلر شعر ‏دیلیلە دە ‏شویلە إفادە ایدیلمشدر :

 

‏اڭ باشدە آناختار سوزیمز : « بسم الله . »

 

‏اڭ باشدە ‏و ‏اڭ صوڭدە ‏كریمدر ‏الله .

 

« حی » دن گلەرك ؛ « هو » ‏یه ‏گیدر هر بر ‏شئ ،

 

طورمق ‏نە ‏دیمكدر یورویڭ : « ‏یا ‏الله ! »

 

سیر أیلەیەلم عالَمی ، ‏حیرانلقلە ؛

 

یازسین گوزیمز هر ‏یرە : « ‏ماشاء الله ! »

 

حیرتلرە ‏سوق ایتسە شاشیلماز ، خلاق ،

 

دیللر ‏ایكی كز سویلەسین : « ‏الله ‏الله . »

 

اولماز مرضی ‏أوفكە بو میدانلردە ،

 

‏صوڭ ‏رادەیە گلمشسە : « فسبحان الله ! »

 

اذنیلە خدانڭ اولاجقدر هر ‏شئ .

 

‏سوز ویرمەیز آنجق ‏دیرز : « إن شاء الله . »

 

« ‏الله ! » ‏دیرز ‏اڭ موتلو گوزل آنلردە ،

 

چوق قیزدیران الا ديديریر : « الا الله . »

 

معبودمی شاهد ‏طوتارم ، ایستنسە ،

 

گرچكلری اثبات ‏دیە : « واللهْ باللهْ ! »

 

مِـنَّـتـلرە ، ‏ذلـتـلرە ‏یـوقـدر لـكــن ،

 

حقدن ‏نە گورورسەك سوزیمز : « ‏ایوالله . »

 

ایصمارلارز ‏اللهه ، وداع أيلەمەیز ،

 

إصرارمز : « ‏اللهى سورسەڭ . » ؛ « ‏لِلّٰە ! »

 

اوندن ‏گلیرز ، مرجعمز حقدر حق .

 

مولايه دونن قوللرە : « إنا لِلە . . . »

 

مؤمن ‏كیمە ‏قیزسين ، ‏نییە قورقسون ‏تالی !

 

 ‏لا ‏حولَ ‏ولا قوتَ الا بالله !

 

‏خیرلرلە .

 

بو گوزل قالبلر ، اصلندە چوق داها ‏زنگین بر كولتور میراثندن ‏الدە آووجدە قالانلردر . دوریمزڭ ؛ « ‏گون آیدین » ‏گبی ‏متەئورولوژیك بر ‏تثبیتە بڭزەین ‏تحف ‏و بوش إفادەسی ‏یرینە ‏اجدادمز ؛

 

« ‏صباح ‏شریفلریڭز ‏خیر اولسون ‏افندیم . » دیرلردی .

 

باشلیجە ‏تبریكمز ؛ « ‏خیرلی اولسون . » ‏شكلیندەدر . بر ‏ایش ‏یرینە گیرركن چیقاركن ؛ « ‏خیرلی ایشلر . » دیلرز . ‏خیر ‏دیلەمك ، ‏درین بر معنادر .

 

چونكە ‏خیر ، بر انسانڭ « خوش » لاندیغی بسیط « ‏ایی » لكلردن أو‎ستدەدر . ‏نیجە « خوشلاندیغمز » شیلر ‏خیرلی دگلدر . ‏نیجە خوشلانمدیغمز شیلر ‏خیرلیدر . بو ‏سببلە « ‏خیرلی گونلر » ‏دیلەمك ، « ‏ایی گونلر » ‏دیلەمكدن بر گوملك ‏أوستوندر . چونكە بر ‏شئ ، « ‏ایی – خوش آما » ‏خیرلی اولمایابیلیر .

 

بو ‏سببلە ، مراقمزى گیدریركن ؛

 

– ‏خیر اولا ، ‏خیردر ؟ ‏دیە ‏سوزە همان ‏خیر دعاسیلە باشلارز . ‏ینە ‏رؤیا آڭلاتانە سوزیمز ؛ « ‏خیرلرە گلسین . » ‏دیر . بلیرسزلكلرلە ‏طولو ، ‏اندیشەلی بكلەییشلرە ؛ « ‏خیرلیسی . » ‏دیرز . حتی چوق بر ‏شئ حس ایتمەدیگمز ‏أوچنجی ‏شخصلر ‏حقندە دە ؛ « ‏حقندە ‏خیرلیسنی دیلرم . » دیمەیی ‏فضیلت بیلیرز . بو ‏خیر ‏دیلكلرینڭ ‏ایچندە ، انسانلری ‏خیر ایشلەمەیە ، ‏خیراتدە بولونمایا دە بر ‏تشویق ‏واردر . جمری ، بنجیل ‏كیشیلر ‏حقندە ؛ « ‏نە ‏خیرنی گوردك ‏كە ! » دینیر . ‏وفاسزلردن ؛ « ‏خیرسز » ‏دیە بحث ایدیلیر .

 

قالبلرڭ ‏ایچندە ‏یان بر ‏معنانڭ ‏گیزلنمەسی ، « حلال » كلمەسندە دە ‏واردر . ‏تبریك ‏و آلقیش ‏صددندە ؛ « حلال اولسون ! » ‏إفادەسی ، آلقیشلاناجق ، ‏تبریك ایدیلەجك گوزللگڭ ‏ایلك شرطینڭ حلال اولمق اولدیغنی فیصیلدار ‏گبیدر . جنازە مراسمندەكی ؛

 

– حقلریڭزی حلال ایدڭ !  چاغریسنە ،

 

– حلال اولسون ! ‏شكلیندە إجابت ‏ایتمك ، ‏حلالڭ گرچك معناسیدر . هركسڭ بربری ‏أوزرندە حقلری ‏واردر ‏و ‏قول حقلرینە جناب حق دە ‏پرنسیپ اولارق ‏مداخلە ایتمز . او حالدە هركسڭ حلاللشمەسی ‏لازمدر . ‏أوزرندەكی حقلری حلال ایتدیرمەسی ‏لازمدر . بو ‏سببلە عذر دیلركن ؛

 

– حقڭی حلال ‏ایت ، دینیر . حلال او قدر مهمدر ‏كە ، بر انسانڭ ‏تمیزلگی ؛ « حلال ‏سوت أممش » ‏دیە إفادە ایدیلیر .

 

‏خیرڭ ‏و ‏حلالیڭ آردنجە « بركت » ‏گلیر .

 

گونڭ ‏ایلك آلیش ویریشی یاپیلدیغندە ؛ دكان ‏صاحبی ؛

 

– ‏سفتاح سندن بركت ‏اللهدن ! ‏دیر . ‏سفتاح ، « استفتاح » ‏یعنی « ‏فتح اولونمە ، آچیلیش » كلمەسندن تركجەمزە مال اولمش بر كلمەمزدر .

 

آلیش ویریشدن ‏صوڭرە ‏صاتیجی ؛

 

– ‏گولە ‏گولە قوللانڭ / ‏الله گوزل گونلردە گيمەیی / قوللانمەیی وسائره ‏نصیب ایتسین ، ‏دیر . مشتری دە ویردیگی ‏پارەیە ‏نیتلە ؛

 

– ‏الله بركت ویرسین ، ‏دیر .

 

‏یمك یڭیلن بر مجلسە گیررسەك ؛

 

– عافیت اولسون ، بركتلی اولسون ، دینیلیر . ‏سفْرە باشندەكیلر همان دعوت ایدرك ؛

 

– بویورڭ برابر اولسون ، دیرلر .

 

‏خیری ، بركتی ، هر شیئی ‏اللهدن بیلدیگمز ‏و او بكلەدیگمز ‏ایچون ، گچمشدەكی بر ‏سلامتی ‏إفادە ‏ایچون دە « ‏اللهدن » قالبنی قوللانیرز :

 

– ‏اللهدن آناختاری ‏یانمە المشم ، ‏گبی . ‏ینە حمد ‏ایتمك ، ‏كندینی أوگمەمك ، ‏ینە جناب حقدن بیلمك .

 

‏نە قدر نزاكت ‏و ‏ظرافت گوسترسەك بز بر ‏شئ یاپامایز . او ‏زمان ‏خیر دعالرە بیراقیرز ‏سوزی :

 

‏تبسم ایتدیرنجە ؛

 

– ‏سن بنی گولدیردڭ ‏الله دە ‏سنی گولدیرسون . 

 

حال خاطری صورولان ‏كیشیلر :

 

– الله خاطرڭزی یاپسین . 

 

ألی أوپولن ‏یاشلیلر :

 

– ال أوپنلریڭز چوق اولسون ، برخوردار اول اولادم !

 

‏صو إكرام ایدیلدیگندە :

 

– ‏صو ‏گبی عزیز اولاسڭ . 

 

یاتانە :

 

– ‏الله ‏راحتلق ویرسین ،

 

– گیجەڭز مبارك اولسون . 

 

غلوباللشن ‏دنیادە مِلّی وارلغی ‏محافظەنڭ ‏اڭ مهم ‏پارچەسی ‏لساندر . ‏لسان دە هر عصردە ترجمەلر ، آدابتاسیونلر ‏و اویدیرمەلرلە ‏یڭیدن قورولان ‏دیل دگل ، عصرلرڭ عرفان میراثندن سوزولن بر ‏لسان اولورسە ملی وارلغی ‏محافظە ایدەبیلیر .

 

‏دیلینی حقدن قوپارمایانلرە ، ‏دیلنە باطل بولاشدیرمایانلرە ‏نە موتلو . . .

HAK NEFESLİ HALK LİSÂNI