İKİNCİ HABEŞ HİCRETİ
YAZAR : Âdem SARAÇ ademsarac@yyu.edu.tr
İslâm güneşinin doğuşunun altıncı yılına girilmişti (616)…
Mekke yine çekilmezdi… Yine yaşanmaz hâldeydi Mekke… Müslümanlar üzerinde baskılarını iyice artıran müşrik canavarlar, kan dökecek kadar ileri gitmişlerdi.
İslâm ile şereflenip rütbelerin en büyüğünü alan sahâbîler, dayanılmaza dayanmaya çalışıyorlardı. Fakat her geçen gün dayanma sınırı zorlanıyordu.
Müslümanlar üzerine uygulanan amansız eziyet ve işkenceler, dayanılır gibi değildi. Hattâ bazı sahâbîler bu işkencelerle şehid bile olmuşlardı. Yani kan girmişti aralarına…
Kureyş müşrikleri; Habeş ülkesinden Mekke’ye dönen muhâcir müslümanların Habeş Necaşî’si tarafından çok iyi korunduğunu öğrenip, onlardan yakaladıklarını en ağır işkencelere uğratmaya başladıkları zaman, Peygamberimiz onların Habeş ülkesine ikinci kez hicret etmelerini tavsiye etti.
Şefkat ve merhamet Peygamberi yine;
“Habeşistan…” buyurdu. Rasûlullah -aleyhisselâm-;
“Hicret ediniz!” diyorsa, hemen hicret edilecekti.
“Habeşistan…” diyorsa, Habeşistan’a gidilecekti. Yine öyle buyurmuştu:
“Habeşistan’a gidiniz!”1
Peygamberimiz, Hazret-i Câfer bin Ebû Tâlib’i çağırdı huzûruna. Hazret-i Câfer -radıyallâhu anh-, çok sevdiği amcası Ebû Tâlib’in oğluydu. İkinci Habeş hicreti esnasında hem yol boyunda ve hem de Habeş ülkesinde muhâcir kardeşleri üzerine vazifeli olarak tayin etti.
Habeş ülkesinden Mekke’ye gelip de müşriklerin işkencelerine uğrayınca, geri dönen muhâcirlerin yanına, Mekke’deki müslümanlardan katılanlar olduğu gibi; sonradan, fırsat buldukça, gruplar hâlinde Habeş yolunu tutanlar da olmuş ve orada toplanmaya başlamışlardı.
Birincisi 615’te olmuştu. Muhâcirlerden iyi haberler alan Peygamber Efendimiz, buna çok sevinmiş ve çok da memnun olmuştu. İkinci hicret de 616’da gerçekleşiyordu…
O günlerde daha yeni 26 yaşına girmiş olan Hazret-i Câfer -radıyallâhu anh-, sevgili hanımı Hazret-i Esmâ binti Umeys ile birlikte, muhâcir arkadaşlarıyla beraber Habeşistan yoluna koyuldu…
Peygamber Efendimiz de bu can yoldaşları için sürekli duâdaydı.
Habeş ülkesine gidecek olanlar tespit edildi yine. 70, 80, 90, derken yol boyu ve daha sonraki zamanlardaki katılımlarla sayıları 130’u bulmuştu…
Yolculuğa çıkarken yine çok gizli çıkılmıştı… “Allâh’a ısmarladık, Habeşistan’a gidiyoruz, yine görüşürüz.” diyememişlerdi tabiî. Her biri doğup büyüdükleri ve çok da sevdikleri kendi memleketlerinden, gizlice çıkmak zorunda kalmışlardı…
Her biri birer, ikişer, üçer kişilik gruplar hâlinde, birkaç güne yayılan zaman diliminde ve günün değişik saatlerinde gizlice çıkıp, ileride bir yerlerde buluşacaklardı.
Habeşistan ülkesine hicret etmek için, kimlerin gideceğine dair önce isimleri tespit edildi. Birinci hicrete katılan sahâbîlerin hepsi ikinci hicrete de katılmışlardı. Mekke’den gizlice yola çıkan, ikinci hicretin muhâcirleri şunlardan oluşuyordu:2
Hazret-i Abdullah bin Cahş bin Rebâb/Riyâb bin Ya‘mur el-Kureyşî el-Esedî (1-2),3
Hazret-i Abdullah bin el-Hâris bin Kays el-Kureyşî es-Sehmî,
Hazret-i Abdullah bin Mahreme el-Kureyşî (1-2),
Hazret-i Abdullah bin Maz‘ûn el-Kureyşî el-Cumhî (1-2),
Hazret-i Abdullah bin Mes‘ûd bin Gafil bin Mahzûm (1-2) (kardeşi Utbe ile birlikte),
Hazret-i Abdullah bin Süfyân,
Hazret-i Abdullah bin Süheyl bin Amr (1-2),
Hazret-i Abdullah bin Şehab el-Esgar (Habeşistan’da vefat etti),
Hazret-i Abdurrahman bin Avf bin Abd-i Avf (1-2),
Hazret-i Adiyy bin Nadle bin Abduluzzâ,
Hazret-i Âmir bin Ebû Vakkâs bin Uheyb el-Kureyşî ez-Zührî (kardeşi Sa‘d ile birlikte),
Hazret-i Âmir bin Rebiâ bin Mâlik el-Anzî el-Adevî (1-2) (hanımı Leylâ binti Ebû Hasme ile birlikte),
Hazret-i Âmire binti Sa‘diy (kocası Mâlik bin Zem‘a ile birlikte),
Hazret-i Ammâr bin Yâsir el-Kâhtânî el-Ansî,
Hazret-i Amr bin Cehm,
Hazret-i Amr bin Ebû Serh (1-2),
Hazret-i Amr bin Hâris,
Hazret-i Amr bin Osman bin Amr,
Hazret-i Amr bin Saîd bin Âs el-Emevî,
Hazret-i Amr bin Ümeyye bin Hâris,
Hazret-i Ayyaş/Iyyaş bin Ebû Rebiâ el-Mahzûmî (1-2) (Ebû Cehil’in üvey kardeşi),
Hazret-i Bereke binti Yesar (kocası Kays bin Abdullah ile birlikte),
Hazret-i Bişr bin Hâris,
Hazret-i Câfer bin Ebû Tâlib el-Hâşimî (hanımı Esmâ binti Umeys ile beraber),
Hazret-i Câbir bin Süfyân,
Hazret-i Cehm bin Kays bin Abdullah (hanımı ? ile birlikte, hanımı Habeşistan’da vefat etti),
Hazret-i Cünâde bin Süfyân,
Hazret-i Ebû Fükeyhe Yesar el-Ezdî,
Hazret-i Ebû Huzâfe Abdullah bin Huzâfe es-Sehmî,
Hazret-i Ebû Huzeyfe bin Utbe bin Rebiâ el-Kureyşî (1-2) (hanımı Sehle binti Süheyl bin Amr ile birlikte, oğlu Muhammed orada doğdu),
Hazret-i Ebû Kays bin Hâris es-Sehmî,
Hazret-i Ebû Sebre (Sübre) bin Ebû Ruhm bin Abduluzzâ (1-2) (hanımı Ümmü Gülsüm ile birlikte),
Hazret-i Ebû Seleme Abdullah bin Abdulesed bin Hilâl el-Kureyşî el-Mahzûmî (1-2) (hanımı Ümmü Seleme ile birlikte),
Hazret-i Ebû Ubeyde bin Cerrah el-Kureyşî el-Fihr (1-2),
Hazret-i Ebu’r-Rûmî bin Umeyr bin Hâşim bin Abduddâr (kardeşi Mus‘ab ile birlikte),
Hazret-i Erbed bin Humeyr el-Esedî,
Hazret-i Esmâ binti Umeys (kocası Câfer ile birlikte),
Hazret-i Esved bin Nevfel bin Huveylid el-Esedî (Hazret-i Hatice’nin yeğeni),
Hazret-i Fâtıma binti Mücellel/Muhaccel (kocası Hâtıb bin Hâris ile birlikte),
Hazret-i Fâtıma binti Safvân (kocası Amr bin Saîd ile birlikte, Fâtıma Habeşistan’da vefat etti),
Hazret-i Firas bin Nadr bin Hâris,
Hazret-i Fükeyhe binti Yesar (kocası Hattâb bin Hâris ile birlikte),
Hazret-i Habbar bin Süfyân,
Hazret-i Hâlid bin Saîd bin el-Âs el-Emevî (1-2),
Hazret-i Hâris bin Abd-i Kays,
Hazret-i Hâris bin Hâlid bin Sahr,
Hazret-i Hâris bin Hâris,
Hazret-i Hâris bin Hâtıb,
Hazret-i Hasene (kocası Süfyân bin Ma‘mer ile birlikte),
Hazret-i Hâtıb bin Amr bin Abduşşems (1-2),
Hazret-i Hâtıb bin Hâris bin Muammer bin Cumh (hanımı Fâtıma binti Mücellel ile birlikte, Fâtıma Habeş ülkesinde vefat etti, kardeşi Hattâb ile birlikte),
Hazret-i Hattâb bin Hâris bin Muammer bin Cumh (kardeşi Hâtıb ile birlikte),
Hazret-i Hişâm (Hâşim) bin Ebû Huzeyfe bin Muğîre el-Mahzûmî,
Hazret-i Hişâm bin Âs Vâil el-Kureyşî (1-2) (Amr bin Âs’ın küçük kardeşi),
Hazret-i Huneys bin Huzafe el-Kureyşî (1-2),
Hazret-i Huzeyme bin Cehm,
Hazret-i İyaz (İyad) bin Züheyr el-Kureyşî,
Hazret-i Kays bin Abdullah benî Esed bin Huzeyme,
Hazret-i Kays bin Huzâfe,
Hazret-i Kudame bin Maz’ûn el-Kureyşî el-Cumhî (1-2),
Hazret-i Leylâ binti Ebû Hasme (1-2) (kocası Âmir bin Rebiâ ile birlikte),
Hazret-i Ma‘mer (Muammer) bin Abdullah el-Kureyşî,
Hazret-i Ma‘mer bin Hâris,
Hazret-i Mahmiyye bin Cüz (Cez’) el-Cumuh,
Hazret-i Mâlik bin Zem‘a bin Kays (Hazret-i Sevde’nin kardeşi),
Hazret-i Mikdad bin Amr el-Kindî en-Nehrânî (1-2),
Hazret-i Muammer bin Ebû Sürh el-Fihr,
Hazret-i Muattib bin Avf (1-2),
Hazret-i Muaykıb bin Ebû Fâtıma Dosi el-Ezdî,
Hazret-i Muhammed bin Hâtıb,
Hazret-i Mus‘ab bin Umeyr bin Hâşim bin Abduddâr 1-2 (kardeşi Ebû’r-Rûmî ile birlikte),
Hazret-i Muttalib bin Ezher,
Hazret-i Numan bin Adiyy,
Hazret-i Osman bin Abd-i Ganm bin Züheyr,
Hazret-i Osman bin Affân bin Ebû’l-Âs bin Ümeyye (1-2) (hanımı Hazret-i Rukiyye ile birlikte),
Hazret-i Osman bin Maz‘ûn bin Habîb el-Kureyşî el-Cumhî (1-2),
Hazret-i Osman bin Rebiâ,
Hazret-i Remle binti Ebû Avf (kocası Muttalib bin Ezher ile birlikte),
Hazret-i Reyta (Rita) binti Hâris (kocası Hâris bin Hâlid ile birlikte),
Hazret-i Rukiyye binti Rasûlullah (1-2) (kocası Hazret-i Osman ile birlikte),
Hazret-i Sa‘d bin Havle el-Fârisî (1-2),
Hazret-i Saîb bin Hâris,
Hazret-i Saîb bin Osman bin Maz‘ûn el-Kureyşî el-Cumhî (1-2),
Hazret-i Saîd bin Abd-i Kays,
Hazret-i Saîd bin Hâris,
Hazret-i Salît (Sulayt) bin Amr bin Abduşşems el-Kureyşî,
Hazret-i Sehle binti Süheyl bin Amr (1-2) (kocası Ebû Huzeyfe ile birlikte, oğlu Muhammed orada doğdu),
Hazret-i Sekrân bin Amr bin Abduşşems (1-2) (hanımı Hazret-i Sevde ile birlikte),
Hazret-i Seleme bin Hişâm bin Muğîre el-Mahzûmî (1-2) (Ebû Cehil’in kardeşi),
Hazret-i Sevde binti Zam‘a bin Kays 1-2 (kocası Sekrân ile birlikte, Sekrân amcası oğlu ve Süheyl bin Amr’ın kardeşiydi),
Hazret-i Suveybıt bin Sa‘d (1-2),
Hazret-i Süfyân bin Ma‘mer,
Hazret-i Süheyl bin (Vehb) Beyzâ (1-2) (Sehl ve Safvân’ın kardeşi),
Hazret-i Şemmâs bin Osman bin Osman el-Mahzûmî (1-2),
Hazret-i Şuca bin Vehb bin Rebiâ el-Abdişems,
Hazret-i Şurahbil bin Hasene el-Kindî et-Temîmî,
Hazret-i Tuleyb bin Umeyr bin Vehb el-Kureyşî (1-2),
Hazret-i Ubeydullah bin Cahş (hanımı Remle binti Ebû Süfyân ile birlikte, kızı Habîbe orada dünyaya geldi ve kızından dolayı Ümmü Habîbe adıyla künyelendi),
Hazret-i Umeyr (İmran) bin Riâb bin Huzeyfe,
Hazret-i Urve bin Ebû Üsâse bin Abduluzzâ,
Hazret-i Utbe bin Gazvan bin Câbir el-Mudar (1-2),
Hazret-i Utbe bin Mes‘ûd bin Gafil bin Mahzûm (kardeşi Abdullah ile birlikte),
Hazret-i Ümeyme binti Hâlid (1-2) (kocası Hâlid bin Saîd ile birlikte),
Hazret-i Ümmü Habîbe Remle binti Ebû Süfyân (1-2) (kocası Ubeydullah bin Cahş ile birlikte),
Hazret-i Ümmü Gülsüm binti Süheyl bin Amr (1-2) (kocası Ebû Sebre ile birlikte),
Hazret-i Ümmü Seleme binti Ebû Ümeyye bin Muğîre bin Abdullah bin Mahzûm (1-2) (kocası Ebû Seleme ile birlikte),
Hazret-i Yezîd bin Zem‘a bin Esved el-Kureyşî,
Hazret-i Zübeyr bin Avvâm bin Huveylid (1-2).4
Hangi aile ve kabîleye mensup oldukları anlaşılsın diye, Habeş muhâcirlerinin adlarını biraz ayrıntılı verdik. Bir sonraki yazımızda aynı konuya devam etmek arzusuyla, sahâbî efendilerimizi örnek alarak, Peygamber Efendimiz’in yolundan gitmemiz duâsıyla…
-Sallâllâhu aleyhi ve sellem…-
_____________________
1 İbn-i Sa‘d, et-Tabakātü’l-Kübrâ, c. 1, s. 206-207; Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, el-Vefâ bi Ahvâli’l-Mustafâ, c. 1, s. 194.
2 Muhâcirlerin isimlerini alfabetik sıraya göre düzenledik.
3 Hem birinci ve hem de ikinci Habeş hicretine katılanları (1-2) rakamları ile belirttik. Ancak sadece ikinci hicrete katılanların isimlerin sonlarına herhangi bir işaret koymadık.
4 İbn-i Hişâm, es-Sîretü’n-Nebeviyye, c. 1, s. 345-353; Belâzürî, Ensâbu’l-Eşrâf, c. 1, s. 198-227; Mustafa Âsım KÖKSAL, İslâm Tarihi, c. 1, s. 115-118.